Kentinizde Çocuk Kütüphanesi Var mı?
Yazan: Ayşen Kılıç Özarslantürk - ÇEKÜL Bilgi Belge Merkezi Koordinatörü
Yerel Kimlik Dergisinin 66. sayısında yayımlanmıştır. (sayfa: 36-41)
Çocuk kütüphaneleri, hitap ettikleri kesime göre değerlendirildiğinde literatür dilinde “kütüphanelerin beşiği” olarak tanımlanabilir. “Çocuk kütüphanesi” kavramı henüz doğmadan ve hayata geçirilmeden önce halk kütüphanelerinin içinde çocuk kitaplıkları vardı. Çocuk kütüphanelerinin ayrı bir yapılanma ve kavram olarak ortaya çıkışına ilk kez 19. yüzyıl sonunda Amerika Birleşik Devletleri’nde rastlanıyor. Türkiye’de ise ilk çocuk kütüphanesi 1925 yılında Türk Ocakları tarafından Akhisar’da kuruluyor. Günümüzde de hâlâ çocuk kütüphaneleri ayrı kurumlar olarak ele alınsa da halk kütüphaneleri içinde faaliyet göstermeye devam eden çocuk kütüphanelerinin sayısı hiç az değil.
Çocuk kütüphanelerinin ilk hedefi, okuma alışkanlığının kazandırılması; görsel ekipman ve çeşitli teknolojik oyunların desteğiyle zevkli ve çekici hale getirilmesidir. Birçok akademik araştırma sonucunda ortaya çıkan eğitim raporları, çocuk kütüphanelerinin okuma alışkanlığının kazandırılmasında oynadığı rolün önemini bize gösteriyor. Bu kütüphanelerde çocuklara ve ebeveynlere, kütüphanelerden en etkili biçimde nasıl yararlanabileceklerinin yanında, elektronik ve yazılı medya kullanım becerilerini de nasıl geliştirebilecekleri öğretilir. Erken yaşlardan itibaren kütüphane kullanımı konusunda desteklenen çocuklar, araştırmalar gösteriyor ki, büyük olasılıkla ileriki yıllarda da kütüphane kullanıcısı olmaya devam eder. (Halk Kütüphanesi Hizmetleri-Gelişim İçin IFLA/UNESCO İlkeleri, 2001)
Bakanlığa bağlı olanlar dışında özellikle il ve ilçe belediyelerinde bilinç, sorumluluk ve okuryazar düzeyini temelden kontrol altına alabilmek ve halkı buna teşvik etmek amaçlı oldukça güzel çocuk kütüphanesi projeleri gün gün hayata geçiriliyor. Böylece halk kütüphanelerinde bağımsız bir yapı olarak çocuk kütüphanelerinin sayısı artmaya başlıyor. Okuma yazma salonlarına ilaveten özellikle küçük yaş gruplarına da hitap edebilmek ve daha öğretici olabilmek amacıyla atölye alanları, oyun yerleri görsel-işitsel bölümleri yoğun olan mekânlar tasarlanıyor. Böylece kütüphanelerin, çocukların sadece kitap ödünç alma alışkanlığı ve okuma kültürü kazanacakları merkezler değil, aynı zamanda eğlenceli ve eğitici vakit geçirebilecekleri, sosyalleşebilecekleri gözde adreslerinden biri de olabileceği vurgulanıyor; okuma-yazma, bilgi ve merak etrafında buluşma hedefine bir adım daha yaklaşılıyor. Çocuk kütüphaneleri bu sayede, çocukların hayal güçlerini geliştirmek ve yaşam boyu öğrenme alışkanlıklarını teşvik etmek için gereken zamanı kazanmış oluyor. Diğer önemli etkisi ise, çocuklar arasındaki fırsat eşitsizliğini giderebilmek. Kütüphaneler, kitaba ve eğitici materyale ücretsiz ulaşabilmeyi mümkün kılan neredeyse tek kurum olma özelliği taşıyor.
Gezici Kütüphaneler
Büyükşehirlerde nüfus yoğunluğuna paralel olarak çocuk kütüphanesi sayısı fazladır. Ancak gözetilmesi gereken, nüfusu daha az, bilgi ve eğlenceye erişimi daha kısıtlı bölgelerde de kütüphanelerin planlamasını yaparak çocuklar için fırsatlar yaratabilmek. Bu düşünceyle geliştirilen “gezici kütüphane” projesine Türk Kütüphaneciler Derneği, üniversite öğrencileri, gönüllüler ve son olarak da yaygınlaşmış bir şekilde kentler destek vermektedir. Bireysel gönüllülerden olan ve derneklerle yerel yönetimleri de bu konuda canlandıran ve projeler geliştirmesine aracılık eden “bisikletli kütüphaneci” Hakan Yücel, Bitlis’ten bisikletine bağladığı römork ile çocuklara ücretsiz kitap dağıtarak bu misyonun ülkemizdeki öncülerden biri olmuştur.
Gezici kütüphaneler; kentlerin uzak semtlerinde, kasaba veya köylerinde yaşayan; uzaklık ve ulaşım sorunları gibi sebeplerle yerleşik halk ve/ya çocuk kütüphanelerinden yararlanamayan çocuk okurlara ve öğrencilere çeşitlik araçlarla hizmet götürülmesi projesidir. Genellikle ilkokul çağına hitap etmesi planlanan bu hizmette derme; ilk okuma kitapları, masal ve eğitici programları destekleyen kaynaklardan oluşturuluyor. Bu proje için Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı araçlar tahsis edilebiliyor. Belediyeler de bu projeye destek verebilecek yerel yönetimler arasında. Belediyeler son birkaç yılda yeni kavramlarla ilk örneklere de sahne oluyor. Buna bir örnek, Tokat Belediyesi. Belediyelerin “Bebek ve Çocuk Kütüphanesi” kavramıyla 0-3 yaş aralığını kümeleyen çalışması, özgün bir örnek olarak karşımıza çıkıyor. Aynı örneğe daha sonra kurulan ve Altındağ Belediyesi tarafından hizmete açılan Bebek Kütüphanesi ve Oyun Evi’ne rastlıyoruz.
Görme Engelli Çocuklar
Müstakil çocuk kütüphanelerine iyi örnek olarak gösterebileceğimiz kentlerin başında Gaziantep Büyükşehir Belediyesi geliyor. Merkez Çocuk Kütüphanesi, Güvenevler Çocuk Kütüphanesi, Hasan Celal Güzel Millet Bahçesi Çocuk Kütüphanesi olmak üzere çocuk kütüphanesi sayılarını 3’e çıkardılar. Tamamen çocuklar düşünülerek tasarlanan ve 0-12 yaş aralığındaki çocukların rahat edeceği, verimli zaman geçirebilecekleri birer mekân olan kütüphaneler birçok etkinliği de bünyesinde barındırıyor. Koleksiyonunda 110 binden fazla çocuk kitabı bulunan kütüphanelere vatandaş kimliğinizle üye olup, kitap ödünç kitap alabiliyorsunuz. Ayrıca görme engelli çocuklar, kendileri için özel olarak oluşturulan alanlarda sesli kitaplara ulaşabiliyor, masal dinleyebiliyor, kabartma kitaplardan istedikleri kitapları okuyabiliyor ve birbirinden farklı aktivitelere katılma imkânı elde edebiliyorlar. Çeşitli atölyelerin yanı sıra aile hikâye zamanı, geleneksel çocuk oyunları, meslek tanıtımları, yaratıcı yazarlık çalışmaları, masal geceleri, okuma şenliği, festivaller gibi birçok aktivite ile eğitici ve öğretici uygulamalarla gelişimleri destekleniyor. Ayrıca her ay bir çocuk kitapları yazarı “Çocuklar Yazarlar ile Buluşuyor” etkinliği kapsamında çocuklar ile bir araya gelip kitaplar hakkında tartışıp, kitaplar imzalıyor. Bu yaklaşım, çocukları geleceğe hazırlamaya yönelik geliştirilmiş ve yapılandırılmış olması nedeniyle özellikle önemli.
Okul Gezilerinin Uğrak Noktası
Doğu Anadolu’nun diğer iyi örneklerinden biri de Erzurum Büyükşehir Belediyesine ait. Kütüphanede yaş sınırı olmamasına rağmen derme ağırlıklı olarak okul öncesi ya da ilk ve ortaokul seviyesindeki çocuklara hitap ediyor. Kütüphane, okullar için gezilecek yerler listesinde yer almaya başlamış durumda. Diğer bir örnek ise, Diyarbakır’da yazar Esma Ocak anısına kurulmuş ve başarılı bir şekilde işlev gören Esma Ocak Çocuk Kütüphanesi. Bu kütüphane de yazar-çocuk buluşmaları, masal atölyeleri, okul gezileri, atölye ve çeşitli öğretici oyunları ile çocukların ilgisini çekmeyi başarabilen örneklerden birisi.
Bursa Büyükşehir Belediyesi de kütüphaneler bakımından oldukça zengin durumda. Çocuk kütüphanesi sayısında da yine ilk sıralardalar. Nilüfer Çocuk Kütüphanesi, Misi Köyünde meraklı kitap okurlarına ev sahipliği yapıyor. Her yaştan çocukların ilgisini çekebilecek kitapların yanı sıra yetişkinlere yönelik belli sayıda kitapla her yaştan gruba hitap edebiliyor. Ayrıca Bursa Büyükşehir Belediyesi Kütüphaneler Şube Müdürlüğü; Ceza İnfaz Kurumu ve Dörtçelik Çocuk Hastalıkları Hastanesindeki çocuk kütüphanelerini UNICEF’in “Çocuk Dostu Şehirler Programı” için örnek olarak sunmuşlar. Başarılı bir uygulama örneği modeli olarak kabul edilebilir.
Selçuklu Belediyesi KOP Çocuk Kütüphanesi, 4-10 yaş grubu çocuklar için gerçekleştirilen, çocukların, kendi yaş gruplarına uygun arkadaş ortamlarının sağlandığı nitelikli bir proje örneği. Çocukların küçük yaşta kütüphane ve kitapla tanışmasını sağlamaya yönelik mekânlar oluşturulmuş. Çocuk Kütüphanesi kapsamında; geleneksel Türk oyunları, bireysel okuma alanları, drama, resim, müzik, boyama ve masal anlatıcılığı etkinlikleri, yeteneklerine göre sanatsal eğitimler alabilecekleri, görme engellilerin elektronik ortamda ve canlı olarak masal dinleyebilecekleri bir mekân olarak planlanmış. Çocukların birlikte ve bireysel zekâ oyun alanları, ebeveyn ve öğretmenler için sosyal yaşam alanı tasarlanmış.
Çanakkale Belediyesinin Çocuk Kültür Evi olarak açtığı merkez; 5-15 yaş aralığındaki çocuk ve gençlere interaktif kütüphane hizmetinden, sanat atölyelerine ve çocuk seminerlerine yönelik programlar geliştiriyor. Örneklerini verdiğimiz diğer merkezlerden daha farklı bir yapıya sahip olduklarını yıllık olarak hazırladıkları Atölye ve Etkinlik programları ile anlayabiliriz.
İlk örneklerden biri sayılan diğer çocuk kütüphanesi de Çankaya’da bulunan Ali Dayı Çocuk Kütüphanesi. Ali Dayı Kütüphanesi bir bağış kütüphanesidir ve Ankara’nın ilk örnek çocuk kütüphanesidir. 0-9 ve 9-16 yaş arası çocuklar ve gençlere hitap eden kütüphane, özellikle bahçesi ve binasıyla örnek teşkil ediyor. Müstakil bahçesi içerisinde iki katlı olan bina, sahibi emekli vali merhum Hamdullah Şükrü Kenanoğlu tarafından özellikle çocuk kütüphanesi yapılması için Kültür ve Turizm Bakanlığına bağışlanmıştır.
STK Kütüphaneleri
Yerel yönetimlere verdiğimiz örnekleri kentlerdeki sivil toplum kuruluşları ve derneklerin girişimleri de desteklemekte ve ortak projeler yürütülebilmektedir. Örneğin; ÇEKÜL Vakfının İstanbul’daki merkezinde bulunan Bilgi-Belge Merkezinin dışında İzmir-Ödemiş’te bulunan Birgi ÇEKÜL Evinde de bir kütüphane ve bünyesinde çocuk kitaplığı bulunuyor. Özellikle okulların kapalı olduğu yaz döneminde bir nevi yaz okulu düşüncesiyle çeşitli atölyelere, okuma saatlerine, masal etkinliklerine yer veren Birgi ÇEKÜL Evinde çocuklar kitap ödünç alabiliyor. En çok okuyan öğrencinin ödüllendirilmesi gibi eğlenceli kütüphane saatleri de düzenleyen Birgi ÇEKÜL Evi Kütüphanesi sosyal bir eğitim tekniği olarak geliştiriyor ve kullanıyor.
Dünyadan Örnekler
Meraklılarına dünyadan başarılı birkaç örnek de vermek gerekiyor. Amerika’da bulunan Brentwood Çocuk Kütüphanesi, kök salmış ağaç dekorlarının altındaki dev kitap okuma köşeleriyle ormanda bir yolculuk yapıyormuşçasına büyülü mekân tasarımıyla dikkat çekiyor. Tayland’da bulunan Soneva Kiri Kütüphanesi, ağaçların üzerine kurulmuş bir masal diyarı örneklerinden. Singapur’da bulunan Yeşil Kütüphane, dünyanın çocuklar için yapılmış ilk yeşil kütüphanesi. My Tree House Kütüphanesi diye geçen mekân, sadece geri dönüşüm materyallerden yapılmış, çok başarılı bir doğaya saygı örneği.
Çocuk kütüphaneleri koleksiyon içeriğinin yanı sıra mekân tasarımı olarak da özgün orijinal bir hale getirildiğinde çocuklar için doğallıkla bir uğrak noktası haline gelecek. Bu, hem ebeveynlerin hem kurumların hedef kitle olarak gözettiği çocukların gelişimine büyük bir katkı anlamına geleceği gibi, çocukların da kendilerini daha değerli hissetmelerine, bu noktada karşılarına çıkan en önemli eşik noktasını atlamalarına yardımcı olacaktır. Birlikte daha mutlu hissedecek çocuklara, değerli yarınlara ulaşmak en büyük ümidimiz…
