Koruma Politikaları ve Kent Yaşamında Müzeler

Yazan: Ahmet Onur Altun - ÇEKÜL Vakfı Kent Çalışmaları, şehir plancısı 

Her yıl Uluslararası Müzeler Konseyi (ICOM) tarafından “Uluslararası Müzeler Günü” olarak kabul edilen Mayıs ayının 18’inci gününü takip eden hafta, Müzeler Haftası olarak kutlanıyor. Avrupa Konseyi, UNESCO ve ICOM'un öncülüğünde bu yıl Avrupa'da 15'incisi; ülkemizde ise 14'üncüsü düzenlenecek olan 'Avrupa Müzeler Gecesi' kapsamında TC Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı 49 müze, 18 Mayıs 2019 Cumartesi günü kapanış saatinden saat 23:00'a kadar ücretsiz ziyaret edilebilecek. Müze Haftası vesilesiyle müze ve müzeciliğin ülkemizdeki koruma politikalarında ve kent yaşamındaki yerini hatırlamakta fayda var.

 Şanlıurfa Kent Müzesi

 Genelde geçmişe ait objelerin sergilendiği statik kurumlar olduğu düşünülen müzeler, aksine, zamanla değişen, gelişen ve içinde bulunduğu dönemin anlayışına uyum sağlayan bir yapıya işaret eder. Söz gelimi Uluslararası Müzeler Konseyi ICOM, müze tanımını belirli aralıklarla günceller. ICOM en son 2007 yılında Viyana’da aldığı kararla müzeleri “kâr amacı gütmeyen, kalıcı, topluma ve toplumun gelişimine hizmet eden, halka açık, ‘somut’ ve ‘somut olmayan’ insanlık mirasını ve çevresini eğitim, çalışma ve eğlenme amacı için edinen, koruyan, araştıran, ileten ve sergileyen kurumlar” olarak tanımladı. Müzeler aynı zamanda, bulundukları kentin prestij yapıları arasında yer alır. Metin Sözen ve Uğur Tanyeli tarafından hazırlanan Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü müzeleri “sanatsal, kültürel, tarihsel veya bilimsel ürünlerin sürekli olarak sergilenmesi amacıyla yapılan ya da kendisi sıralanan bu nitelikleri nedeniyle halka açık tutulan yapı” olarak tanımlıyor. Tam da bu nedenle yapının kendisi de -mimari niteliğine bağlı olarak- müze envanterinin bir parçası gibi değerlendirilir.

Günümüzde müzeler, yalnızca somut mirasın teşhir edildiği kurumlar olmayıp, somut olmayan mirasın da sergilendiği; bilgi kavramını, inançları, teknikleri, gelenekleri, bilimi, kısacası bilgi olarak kabul edilen her şeyi içeren yapılar olarak ifade buluyor. Ziyaretçi ve kentsel / kamusal mekânla etkileşime geçerek kendi de dönüşen, iki yönlü diyalogdan payına düşeni alarak yenilenen canlı bir kurum haline gelen “müze” kavramı, ÇEKÜL ve TKB’nin Kılavuz Kitapçıklar Dizisi kapsamında yayımlanan Kent Tarihi Müzeleri ve Arşivleri kitabında şöyle açıklanıyor: “Müzeler artık ‘nesne’ odaklı olmaktan çıkıp kütüphaneler ve arşivlerle birleşerek ‘insan’ odaklı aktif çalışmalar düzenleyen kurumlara dönüşmüş, kentin odak noktaları haline gelmeye başlamışlardır. Dünyada bellek kurumları alanında büyük gelişmelerin yaşandığı bu dönemde müze, kütüphane ve arşivlerin oluşturduğu kent bellek merkezleri, tarihi mirasımızın korunmasında, bu alandaki eğitimde ve iletişimde önemli görevler üstlenecek/üstlenmesi gereken kurumlar olarak karşımıza çıkmaktadır”.

Kemaliye Surp Kiyork Kilisesi Etnografya Müzesi

TKB Müze Özendirme Yarışması

Müzeciliğin ve müzelerin yaygınlaştırılması, kurulduğu tarihten bu yana Tarihi Kentler Birliğinin temel eylem alanlarından biri. Taşınır ve taşınmaz kültür birikimimizin araştırılması, kayıt altına alınması, sergilenmesi ve kentli ile buluşturulmasına yönelik önemli bir işlevi yerine getiren müzeler, Tarihi Kentler Birliği tarafından teşvik ediliyor. Tarihi Kentler Birliği, müzeciliği ve müzeleri sevdirmeyi, kentlerdeki müzelerin kalitesini dünya standartları ölçüsüne taşımayı, koleksiyon ve arşiv bilincini geliştirmeyi, müzeler vasıtasıyla kültür ve sanatı korumayı, müzeler arası ortak çalışmaları destekliyor.

Göynük Gürcüler Konağı Kent Müzesi

 Tarihi Kentler Birliği bu amaçlar doğrultusunda iyi müzecilik örneklerini özendirmek, koruma bilinci yaratma rollerini öne çıkarmak ve ülkemizde yerel yönetimlerin inisiyatifi ile oluşturulmuş müzeler arası işbirliğini geliştirmek amacıyla bir özendirme yarışması düzenliyor. 3 yıldır düzenlenen Müze Özendirme Yarışmasında müzeler; sergi alanı, etkinlikler, süreç yönetimi, arşiv oluşturma ve araştırma yönleri ile değerlendiriliyor.

Envanter Çalışması

Müze Özendirme Yarışması ile birlikte Tarihi Kentler Birliğine üye belediyelere bağlı müzelerin envanteri de hazırlanmaya başlandı. Yapılan çalışmaların sonunda, 278 müze, 57 adet de açılması planlanan ya da proje aşamasında bulunan müze tespit edildi. Gün geçtikçe sayısı artan müzelerle güncellenen envanter çalışması ile sadece sayısal verilere değil, niteliğe dair ayrıntılara da ulaşılıyor. Müze Özendirme Yarışması ve envanter çalışmasıyla müzelerin niteliğinin artması da hedefleniyor.

Müze ve Müzecilik Eğitimleri

Ülkemizde müzelerin ve müzeciliğin niteliğinin artırılmasına yönelik çalışmalar ÇEKÜL Akademi tarafından sürdürülen eğitimlerle devam ediyor. ÇEKÜL Akademinin düzenlediği Kent Müzeleri Eğitimi her yıl değişen, yeni çeşitli başlıklar altında yapılıyor.  Söz konusu eğitimler, Eylül ayından başlayarak bir program kapsamında düzenlenecek. ÇEKÜL Akademi öncülüğünde yürütülecek olan Kentler ve Müzeleri - Kurulumdan İşletmeye Eğitim Programı; müzecilikle ilgili ilkeleri, işletme politikaları, tanıtım ve sürdürülebilirlik konularındaki farklı uygulamaları aktarmaya yönelik, profesyonel bir gelişim programı olarak öne çıkıyor.

Müzecilik programıyla, özellikle kentsel kültürel varlıklara ilişkin süreçlerde yetkili olan il ve ilçe belediyelerinde, söz konusu sorumluluğu yönetmek üzere görevlendirilecek personelin donanım ve becerilerinin arttırılması hedefleniyor.

ÇEKÜL Akademinin 3 modülden oluşacak eğitimi, Eylül ayında başlaması planlanıyor. Müzecilik konusunda gerçek sorunlara gerçek çözümler üretme hedefiyle yüksek mimar Metin Keskin, müze tasarımcısı ve iletişim uzmanı Nadir Mutluer, YTÜ Mimarlık Fakültesi Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Bölüm Başkanı Doç. Dr. Nevra Ertürk, Turkcell Diyalog Müzesi Kurucu Ortağı Hakan Elbir, arkeolog-küratör Mine Küçük, ÇEKÜL Bilgi Belge Merkezi Koordinatörü Ayşen Kılıç Özarslantürk ve ÇEKÜL Akademi Koordinatörü Kibele Eren tarafından yürütülecek olan programa özellikle müze çalışmalarına yeni başlayacak olan TKB üyelerinin eğitime katılması bekleniyor.