Gaziantep’te Nefes Alan Bir Bina: Ekolojik Bina

Gülümser Özpınar - Gaziantep Büyükşehir Belediyesi İmar ve Şehircilik Daire Başkanlığı, Proje Uzmanı

Yerel Kimlik Dergisinin 65. sayısında yayımlanmıştır. (sayfa: 14-21)

Anadolu’nun ilk yerleşim merkezlerinden biri olan Mezopotamya ile Akdeniz Bölgesinin kesişme noktasında yer alan Gaziantep, birçok medeniyete ev sahipliği yapmış ve tarihin her döneminde önemini korumuş bir kenttir. Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu Bölgesinde bulunan, sanayisi ve nüfusuyla bugün de bölgenin en önemli kenti olan Gaziantep, yarı karasal bir iklime sahip; yazları oldukça sıcak ve kurak; kışları ise soğuk geçer.

Gaziantep Büyükşehir Belediyesi, iklim değişikliğiyle mücadelede, özel politika ve stratejisini ortaya koyan, yerel/bölgesel sera gazı emisyonlarını azaltacak, bununla mücadele edecek, iklim değişikliğine dirençli kent oluşturabilmek için bir dizi hedef ve politika belirledi. Gaziantep Büyükşehir Belediyesi İklim Değişikliği Eylem Planına (2018) göre, kişi başına düşen eşdeğer karbondioksit oranının 2023 yılında yüzde 20, 2030 yılında ise yüzde 40 azaltılması hedeflendi. Yine bu plana göre binalar, yüzde 36’lık bir oranla kentimizin en büyük sera gazı emisyon salım payına sahip. Dolayısıyla binalardan kaynaklanan sera gazı emisyon salımının azaltılmasına dönük hazırlanan Gaziantep Ekolojik Kent Projesi ile kentsel alandan kaynaklanan ekolojik ayak izinin küçültülmesi hedeflendi. Sosyo-ekonomik kaygıların, çevre ve enerji kaygılarıyla uyumlu hale getirildiği Gaziantep Ekolojik Kent Projesi, 2900 hektarlık alana inşa edilerek 220 bin kişiye yaşam alanı olacak. Proje, insanı etkileşim içinde bulunduğu çevresini yaşatmaya yöneltecek; bilinçsizce kendi yaşam kaynağını tüketen insanı uyaracak, yönlendirecek ve planlamaya yeni boyut kazandıracak güçlü bir araç.

Gaziantep Ekolojik Bina ise;  kendi kendine yetebilen, çevreci ve iklim değişikliğine dirençli kentler yaratmak hedefiyle Gaziantep Ekolojik Kent Projesinin bina tip örneğidir. Gaziantep Üniversitesi ile Gaziantep Büyükşehir Belediyesinin ortak çalışmalarıyla tamamlanan ve İpekyolu Kalkınma Ajansının desteğini alan bina, “sürdürülebilir ve ekolojik yaşam” anlayışının kentliye aşılandığı bir Tanıtım ve Bilgilendirme Merkezi.

Detay çözümleri ve teknik donanımı sayesinde referans bir binaya oranla yüzde 90 enerji, yüzde 65 su verimliliği olan Gaziantep Ekolojik Bina, minimum ekolojik ayak izine sahip bir kamu hizmet binası. Türkiye’de PassivHaus (Pasif Ev) sertifikasına sahip ilk yapı olma özelliğini taşımasının yanı sıra; Platinum seviyesinde LEED sertifikasına sahiptir. İhtiyaç duyduğu enerjiyi yenilenebilir enerjiden karşılayan bina, tükettiğinden fazla enerji üreten “artı enerji”li bir yapıdır. Binanın işletme performansı, BIM (Building Information Modeling) simulasyonuyla da değerlendirildi ve ortalama yüzde 80 performansla Excellent seviyesinde olduğu tespit edildi  (2018).

Binada sosyal-ekonomik-ekolojik bilinci ve çevre duyarlılığını arttırmak için bireyselden topluma yansıyacak çeşitli faaliyetler yürütülüyor; sürdürülebilir bir şehircilik anlayışının gelişmesinin en temel taşı olan kentli bireylerde pozitif değişim yaratmak hedefiyle, 2014 yılından bu yana yaklaşık 100 bin kişiye ulaşıldı.

Gaziantep Ekolojik Bina ve Ekolojik Atölye Etkinliklerinin ana odak noktası (2014-2021); doğal kaynakların korunması için doğa ile uyumlu yaşamı teşvik etmek, ekolojik ve sürdürülebilir yaşamı benimsetmek, enerji verimliliğini arttırmak, tüketim alışkanlıklarının kontrolünü sağlamak ve israftan olabildiğince kaçınmaktır.

7-18 yaş grubundaki öğrencilerin bilinç düzeyini ve duyarlılığını arttırmak için Ekolojik Atölye; 18 yaş grubu ve üzeri içinse Ekolojik Bina sürekli bilgilendirme merkezi olarak faaliyet gösteriyor. Her yaşa özgü çeşitli aktivitelerle yürütülen bu çalışmalar, Gaziantep’te sosyal-ekonomik-ekolojik bilinci, çevre duyarlılığını arttırarak bireylerin eleştirel düşünmesini teşvik ediyor. 7 yıldır insanlara ulaştırmaya çalıştığımız bilgilerin son yıllarda güzel geri dönüşlerini; bireysel tüketimlerin sorgulanması ve tüketimlerin azaltılması gibi davranışsal iyileştirmelerle olduğunu gözlemliyoruz. Gaziantep’te gün geçtikçe insanlar daha çevreci yaşamın alternatiflerini arıyor ve onlara bu konuda rehberlik etmeye devam ediyoruz.

“Mavi Gezegen”, insan, canlılar ve bilim arasındaki bağı özellikle çocukların/gençlerin yaşayarak ve gözlemleyerek kavramalarını sağlayacak bu etkinliklerse şöyle: dost yuvaları, güneş böceği, güneş fırını, su-arıtma, yeniden kullanımla tasarımlar, doğadan ilhamla tasarımlar, teraryum, tohum bombası, canlılara yakından bakış, doğayı keşif ve doğal döngüler, EkoKöy, EkoEv, EkoBulmaca, Yaz ve Kış Okulları, EkoKahraman Yetiştirme Programı, Sevimli Arı Ekocan ve Unutulmuş Ormandaki Ağaç (doğa temalı tiyatrolar) gibi çeşitli eğitsel faaliyetler.

Ayrıca üniversite öğrencileri, çeşitli meslek grupları ve teknik çalışanlara çeşitli konferans, çalıştay ve benzeri etkinlikler de yürütülerek; dernek, vakıf, üniversiteler, Gaziantep İl Milli Eğitim Müdürlüğü ve sivil toplum kuruluşlarıyla da işbirlikleri yapılıyor. Bu faaliyetlerin bir sonucu olarak özellikle meslek gruplarının çevre faktörüne daha dikkatli yaklaştığını görüyoruz. Örneğin mimarlık okuyan öğrencilerin tasarımlarını daha farklı bir bakış açısıyla yaptıklarını görüyoruz. Doğayı taklit etmek ya da doğadan ilham almak gibi.

Sürdürülen tüm etkinliklerin uzun vadede bireysel ve toplumsal pozitif bir dönüşüme sebep olduğunu net bir şekilde söyleyebiliriz. Bize gelen geri dönüşlerle doğru yaşam biçiminin benimsenmesi, doğal kaynak kullanımına dikkat edilmesi, enerji ve su verimliliğinin temel alınması gibi bireysel ya da mesleki gelişim ve değişimleri gözlemliyoruz.

PassivHaus Nedir?

PassivHaus (Pasif Ev) tasarımının odak noktası, konfordan ödün vermeden binalardaki ısıtma ve soğutma sistemlerinde enerji tasarrufu sağlamaktır. PassivHaus kavramı yalnızca konutlar için değil, bu standartlarda inşa edilmiş okul, kamu binası ve endüstriyel yapı için de geçerlidir. PassivHaus’ların en önemli özellikleri, yüksek yalıtımlı yapılar olmaları ve havalandırma sistemini bir ısı aracı olarak kullanmaları. Bu binalarda ısınma gereksinimi önden ısıtılmış hava ile gerçekleştirilir ve bu sayede ısıtma ve serinletme için enerji ihtiyacı minimize edilir. PassivHaus’ların Türkiye’deki ilk örneği ise Gaziantep Ekolojik Binadır.

LEED Sertifikası Nedir?

Dünyada tanınırlığı ve kabul edilebilirliği en yüksek yeşil bina sertifikası olan LEED, ABD’deki Çevre Dostu Binalar Konseyi tarafından geliştirilen ve yapıların ekolojik ayak izini küçülten bir dizi yeşil bina kriterini içeriyor. Gaziantep Ekolojik Bina projesi LEED’in en yüksek derecelendirme seviyesi olan Platin sertifikasına değer bulundu.

Sunum & Eğitim Alanları

Özellikle teknik çalışanların ihtiyaç duyduğu eğitimlerin, konferansların ve çalıştayların yapıldığı Ekolojik Binada 60 kişilik bir konferans salonu ile fuaye ve sergi alanı bulunuyor. Yapı içindeki mevcut sistemler ise ziyaretçilere filmler ve bina maketi üzerinden tanıtılıyor.

Ekolojik Binanın Teknik Özellikleri

İhtiyacı doğrultusunda boyutlandırılmış ve 320 metrekarelik kapalı alana sahip Ekolojik Binanın inşasında, kaynak kaybı ve atık oluşumu engellendi; kompakt mimari tasarımla gereğinden fazla enerji tüketiminin de önüne geçildi. Binanın gereksinimlerine yönelik olarak, asgari düzeyde enerji sarfiyatına ihtiyaç duyan ve bu doğrultuda düşük karbon salımını destekleyen çeşitli sistemler uygulandı:

A - Kompakt mimari tasarım
B - Toplu taşıma ve yaya ulaşımını destekleyen konum
C - Yeşil çatı sistemi
D - Yeşil peyzaj alanı
E - Doğal aydınlatmayı destekleyen mimari
F - 3 camlı pencere sistemleri ve ısı yalıtımlı doğrama sistemi
G - Yüksek ısı yalıtımlı bina kabuğu
H - Toprak kaynaklı havalandırma/ ısı dengesi sistemi
I - Su kaynaklı ısıtma ve serinletme sistemi
J - Suyu yeniden kullanma ve arıtma
K - Düşük enerjili led aydınlatma
L - Güneş pilleri

Enerji

Bina ihtiyaç duyduğu enerjiyi, bahçesine konumlandırılmış 20,160 kW/h kurulu gücüne sahip fotovoltaik panellerden karşılıyor. Bina, tükettiğinden fazla enerji üreterek “Artı Enerji”li yapı özelliği taşıyor. Üretilen enerji fazlası şebekeye verilerek gelir elde ediliyor; bu gelir binanın bakım masraflarına ayrılıyor.

Isıtma, Soğutma ve Havalandırma Sistemi

Yapıdaki “ısı geri kazanımlı havalandırma santrali” ile içerideki ısı-nem-hava kalitesi, ideal seviyede konfor şartlarını sağlıyor. Bu sisteme destek amacıyla oluşturulan ve “Kanada Kuyusu” adı verilen bir uygulamayla, toprağın 1.70 metre altında tesis edilen borulardan kışın sıcak, yazın serin hava, havalandırma sistemine taşınıyor. Ekolojik Binada gerçekleştirilen bir diğer uygulama da “Isı Pompası” sistemi. Isı pompası kullanılarak yazın soğuk su (7/12˚C) ile serinletme, kışın ise (55/45˚C) sıcak su ile ısıtma sağlanıyor. Bu sistemde, derin kuyulardan pompalar vasıtasıyla emilen su, ısıtma ve serinletme için kullanılıp tekrar deşarj kuyusuna boşaltılıyor. Bina kabuğu, yerden ısıtma-serinletme ve havalandırma santralleri yardımıyla 12 ay boyunca ideal sıcaklık, nem ve hava kalitesinde tutuluyor.

Yalıtım

Ekolojik Binanın en önemli özelliği, yüksek seviyede ısı yalıtımı sağlayarak enerji gereksinimini minimum seviyeye indirmesidir. Yapının dış kabuğunu sarmalayan 40 santimetre kalınlığındaki “cam yünü ısı yalıtım levhaları” bina içindeki ısıyı dengede tutuyor. Binada uygulanmış olan, ısı geçirgenlik katsayısı düşük 3 camlı pencere sistemleri de ısı kaybının önüne geçiyor.

Düşük Enerji Sarfiyatlı Aydınlatma Sistemleri

Doğal ışıktan en yüksek düzeyde yararlanılması amacıyla, güneye bakan bir konumda tasarlanmış yapının, geniş pencerelerle gün ışığından yüksek verim alması sağlandı. Binadaki yapay aydınlatma içinse enerji tüketimini minimum düzeyde tutan Led aydınlatma armatürleri kullanıldı.

Suyun Etkin Kullanımı

Gri suların yeniden kullanılması için tasarlanan arıtma sistemiyle geri kazanılan suyun klozet rezervuarlarında kullanılması; çatıdan yağmur hasadının yapılması, bina bahçesindeki 20 tonluk yağmur suyu depolama sistemi ve peyzajda kullanılan damla sulama sistemleriyle suyun etkin kullanımı sağlandı. Düşük debili, basınçlı armatürler ve susuz pisuar kullanımı da su tasarrufunu destekleyen diğer uygulamalardır.

“Yeşil Çatı” Nedir?

Yeşil Çatı kısaca, bina çatısına klasik kaplama malzemelerinin yerine, izolasyon ve yalıtım malzemeleri ile desteklenmiş yeşil bitki ve çiçeklerin ekilmesiyle oluşturulur. Bu sistem, bina içindeki nem miktarının ve karbon salım düzeyinin dengelenmesine de katkıda bulunuyor. Yeşil Çatıdaki bitki Sedum-Damkoru iken,  Binanın bahçesinde ise budama ihtiyacı duyulmayan ve az su gerektiren bitkiler bulunuyor.

Binamızı Anlatıyoruz

23 Nisan-30 Ekim’de 3,5 milyon ziyaretçinin katıldığı Expo 2016’da sergilenen “Şehirlerin En İyi Uygulamaları” etkinliği kapsamında sergilenmeye değer görülen projeler değerlendirilip; 50 ülkeden 521 projenin sunulduğu etkinlik için 38 proje sergilenmeye değer bulunurken "Gaziantep Ekolojik Bina" da 191 gün boyunca EXPO alanında görselleri ve maketleriyle birlikte ziyaretçilere tanıtıldı.

Birçok üniversite ve belediyelerin işbirliği ile 16-20 Nisan 2018 tarihlerinde Kapadokya'da düzenlenen Uluslararası Şehir Çevre Sağlık Kongresinde "Yerel Yönetimler Arası En İyi Uygulama Yarışması" sonucu Sağlıklı Şehir Planlama Kategorisinde Gaziantep Büyükşehir Belediyesi “Gaziantep Ekolojik Bina” projesiyle birincilik ödülüne değer bulundu.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın GIZ ile düzenlediği kamu binalarında enerji verimliliğin arttırılması için uzman ekiplerle birlikte, 2018 yılında NZEB (Neredeyse Sıfır Enerjili binalar) etkinliği ve çalıştayı yapıldı. Ekolojik Binanın teknik bilgileri bu kapsamda örnek bina olarak paylaşıldı.