Tarihi Kemeraltı UNESCO Geçici Listesinde
Ali Muzaffer Tunçağ - Konak Belediyesi Eski Başkanı
Yerel Kimlik Dergisinin 62. sayısında yayımlanmıştır. (sayfa: 24-29)
Geçtiğimiz Nisan ayında, “İzmir, Tarihi Liman Kent” temasıyla hazırlanan dosya ile Kemeraltı ve çevresini kapsayan İzmir tarihi kent merkezi, UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesine kabul edildi. Geçici Liste, UNESCO Dünya Miras Listesine girmekdeki ilk adım. UNESCO’nun Dünya Miras Listesinde ilgili devlet tarafından korunması güvence altına alınan, evrensel anlamda değer taşıyan, geçmişten emanet kalmış, ülkemizden yalnızca 18 olmak üzere 1121 doğal ve kültürel varlık bulunuyor.
Kemeraltı ile ilgili yıllar önce başlayan çalışmalar, İzmir Valiliği, İzmir Büyükşehir Belediyesi, Konak Belediyesi, İzmir İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, İzmir Ticaret Odası, Ege Bölgesi Sanayi Odası, İzmir Ticaret Borsası, İzmir Esnaf ve Sanatkârlar Odaları Birliği, İMEAK Deniz Ticaret Odası, İzmir Kalkınma Ajansı, TARKEM ve Kentimiz İzmir Derneğinin işbirliğiyle yürütüldü. Bugün önümüzde daha sıkı çalışılması gereken en az üç yıllık bir dönem var.
Geçici Listede, giderek Dünya Miras Listesinde yer almak o yere ne katkı sağlıyor? Her şeyden önce, listeye giren ülkelerin ve şehirlerin yöneticileri, listeye alınan yerler konusunda ister istemez daha bilinçli davranacak, kendilerini kentin bu emanetini korumakla görevli sayacaklar. Kentlilerde de koruma bilinci hızla gelişecektir.
Listede bulunmak kentin tanıtımı açısından da yararlı oluyor; kent daha yaygın şekilde tanınıyor, ziyaretçilerin sayısında önemli artışlar görülüyor. Bu da beraberinde kamusal ya da özel yatırımları, dolayısıyla fiziki toparlanmayı hızlandırıyor.
2500 Yıldır Ayakta
UNESCO Dünya Mirası Listesine alınması istenen İzmir’in tarihi alanı, 252 hektarlık bir bölge. Kız Lisesinden Aziz Vukolos Kilisesine, Konak-Pier’den Kadifekale’ye uzanıyor. İçinde 23 han, 8 müze, 34 çeşme, 11 hamam, antik tiyatro ve agora dâhil 14 arkeolojik alan, 44 cami-mescit, 9 sinagog, 1 kilise barındırıyor. Yaklaşık 1500 tescilli yapı var. Bugün bile günde 150-200 bin ziyaretçi çeken 15 bin işyerinin bulunduğu, 2500 yıldır yaşayan bir ticaret merkezi.
Osmanlı Döneminde, kentin ileri gelenlerinin de barındığı bir Türk mahallesi olan bölge, Cumhuriyet sonrası Alsancak, Güzelyalı, Hatay gibi yaşam alanlarının gelişmesiyle önemini yitirmeye başladı. Bu dönemde birçok tarihi emanet yitirildi, korunamadı ne yazık ki!
Gelişen Koruma Bilinci
Ancak 1980’li yıllar sonrası Kemeraltı’nın tarihi özü kent yöneticilerinin tekrar dikkatini çekmeye başladı. Bölge, yenilenen imar planlarıyla, tarihi Kızlarağası Hanının yenilenmesi gibi girişimlerle canlanmaya başladı. Konak Belediye Başkanlığı yaptığım 2004-2009 yılları arasında Ali Paşa Meydanının yenilenmesi, Oteller sokağında ve havraların bulunduğu 926 sokakta cephe iyileştirmesi, Basmane semt merkezi olarak hizmet vermeye başlayan tarihi yapının restorasyonu, Abacıoğlu Han düzenlemesi, Altınpark kazıları, Kavaflar Çarşısının elden geçirilmesi gibi çalışmalar sırasında özellikle esnafta koruma anlayışının geliştiğini gözledim.
Aynı dönemde, İzmir Büyükşehir Belediyesi (İBB) de, Anafartalar Caddesinde cephe iyileştirme, Aya Vuklos Kilisesi ve çevresinin yenilenmesi gibi büyük ölçekli çalışmalar gerçekleştirdi. Bazı binalar kamulaştırılarak Belediyenin hizmet birimine dönüştürüldü. En önemlisi, İBB, agora ve çevresi ile antik tiyatronun bulunduğu yörede yaklaşık 100 milyon TL tutan kamulaştırma, arkasından da yıkımlar gerçekleştirdi. Bu sayede 3 bin yıllık antik tiyatro Prof. Dr. Akın Ersoy yönetiminde açığa çıkmaya başladı. Agorada da çok önemli bulgular ortaya çıktı. 2010 yılından bu yana Başkan Aziz Kocaoğlu döneminde İBB, İzmir bütününde 10 kazıya destek vererek tarihi emanetlerimizin açığa çıkmasını sağladı. Aynı desteği bugün Başkan Tunç Soyer’in de sürdürdüğünü görüyoruz.
Bu çalışmaların birçoğu Tarihi Kentler Birliğinin Tarih ve Kültürel Mirası Koruma Proje ve Uygulamalarını Özendirme Yarışmasında ödüller kazandı. 2017’de Konak Belediyesine, “2003’den beri 12 kez katıldığı, koruma çalışmalarını istikrarlı biçimde sürdürdüğü” için Süreklilik Ödülü verildi. Günümüzde yoğun ziyaretçi çeken Abacıoğlu Han uygulamasının, 2007 yılında tamamlanan restorasyon çalışmasıyla dünya çapında en önemli mimari ödüllerden biri kabul edilen Philippe Rotthier Avrupa Mimarlık Ödülünü aldığını da belirtmeliyim.
Hepsinin ötesinde, İzmir Büyükşehir ve Konak Belediyelerinin başvurusu üzerine, 252 hektarlık bölgenin Bakanlar Kurulu kararı ile 5366 sayılı yasa kapsamında 2007 yılında “Konak Kemeraltı ve Çevresi Yenileme Alanı” ilan edilmesi, gelecekteki atılımlar için bir dönüm noktası oldu.
Kamu-Yerel-Sivil-Özel İşbirliği
Kemeraltı ve çevresinin UNESCO Dünya Miras Geçici Listesine kabul edilmesi kararından sonra T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, çalışmaların yürütülmesinde “alan sorumlusu” olarak TARKEM’i tayin etti. Nedir TARKEM? Kısaltmayı açarsak “Tarihi Kemeraltı İnşaat-Yatırım-Ticaret A.Ş.” 2012 yılında kuruldu. ÇEKÜL’ün “kamu-yerel-sivil-özel işbirliği” ilkesini adeta bünyesinde somutlaştırmış bir kuruluş.
Yönetiminde yer aldığım TARKEM’in, Türkiye’ye örnek bir ortak yapılanması var. 170’e yaklaşan ortaklarının yüzde 60’ı özel kişi ve kurumlardan, yüzde 40’ı ise kamusal kuruluşlardan oluşuyor. Kamu kuruluşları içinde yüzde 30’luk hisse ile İzmir Büyükşehir Belediyesi en önemli ortak olarak yer alıyor. İBB’nin yanı sıra, Kültür ve Turizm Bakanlığı Döner Sermaye Müdürlüğü, İzmir Valiliği, Konak Belediyesi, İzmir Ticaret Odası, Ege Bölgesi Sanayi Odası, Ege İhracatçılar Birliği, Deniz Ticaret Odası, İzmir Esnaf Odaları Birliği, İzmir Ticaret Borsası ve Tarihi Kemeraltı Esnaf Derneği, ortaklar arasında bulunuyor.
Özel Anlaşma
Şirkete ortak olanlar, ticari çıkarlarının ötesinde özel bir anlaşmaya da imza atıyor. Ana sözleşmenin yanı sıra imzaladıkları 19 Kasım 2012 tarihli “pay sahipleri anlaşması”nda şu hususlar belirtiliyor:
“Pay sahipleri, şirketi, İzmir’in kent değerlerinin korunması ve topluma kazandırılması önceliği ile kurmaktadırlar. Birçok kamu kurumu iştiraki ve fikir önderi de bu amaç çerçevesinde şirkette pay sahibi olarak yer almaktadır. Şirket, faaliyetlerini İzmir’in kent değerlerinin korunması ve topluma kazandırılması için gerekli olan ahlaki ve etik değerlere ağırlık vermek suretiyle mevcut yasalar çerçevesinde yürütecektir.” Ticari bir sözleşmede böyle bir taahhüdün örneğini bulmak zor!
TARKEM bu doğrultuda, şirket kurucularından Uğur Yüce’nin yönlendirmesi ile Prof. Dr. İlhan Tekeli ve Prof. Dr. Murat Güvenç’e kapsamlı stratejik plan araştırmaları yaptırdı. Bu stratejik araştırmalardaki tespitler, şirketin yönelişlerine ve uygulamalarına ışık tuttu.
Sekiz yıldır önemli işler gerçekleşti, gerçekleşiyor. Yönetim Kurulu Başkanı Samim Sivri’nin vurguladığı gibi uygulanan sıcak nokta stratejisi ile gerçekleştirilen planlamalar çerçevesinde belirlenen Havralar – Hatuniye Cami – Oteller sokağı gibi üç alt bölgede 2017 yılında başlatılan yatırımlar sürüyor. Son bir yıl içinde gayrimenkul proje sayısı 8’den 12’ye çıktı. Çeşitli aşamalarda yürüyen söz konusu 12 proje içinde neler var?
12 Proje
Yenilenen yapısıyla Nisan ayında İBB’nin kullanacağı toplumsal merkez olarak hizmete hazır hale gelen agoraya komşu tarihi Mavi Kortejo. Kestelli Caddesinde, Konak Belediyesi ile birlikte yenilikçi öğrenme merkezi olarak çalıştırılacak 140 yıllık tarihi İstiklal Okulu. Basmane Hatuniye Cami bölgesindeki Dönertaş’a komşu otel olması tasarlanan Tevfik Paşa Konakları. Yine o yörede gençler için konaklama sağlayacak Ayyıdızlı Konak ve Vakıflar Oteli. Değişik bir yeme-içme noktası olarak Havra Sokağındaki Akın Pasajı. Havralara komşu, Türkiye’nin ilk çikolata fabrikalarından ALGA binaları. Yine Havra Sokağında bulunan Albayrak Pasajı.
Belediye Başkanlığım sırasında Kemeraltı’nda gezerken değerli Metin Sözen Hoca’mızın dikkat çektiğini anımsadığım, çok sayıda tescilli binanın bulunduğu 442 sokakta ofis olabilecek 3 tarihi bina. Ve nihayet Kestelli Caddesindeki eski Yusuf Rıza İlkokulu arsasına yapılması planlanan Tasarım Temelli Teknoloji Geliştirme Projesi, başka bir deyişle ‘DesignLab’.
TARKEM Genel Müdürü Sergenç İneler, “2021 yılında gerçekleştiğinde Kemeraltı’nda en önemli katma değer yaratacak projelerin başında Yusuf Rıza Ofisleri gelecek; burası yüzlerce gence ev sahipliği yapacak; burada üretilen her türlü yenilikçi tasarım da gündelik hayatlarımızın bir parçası olacak,” diyor. Geçtiğimiz yaz imzalanan mutabakat anlaşmasına, TARKEM’in yanı sıra, İzmir Büyükşehir Belediyesi, İzmir Ticaret Odası, İzmir Ticaret Borsası, Ege İhracatçı Birlikleri, İzmir Esnaf ve Sanatkârlar Odaları Birliği, İzmir Ekonomi Üniversitesi, Sun Tekstil, Ege Bölgesi Sanayi Odası ve ODTÜ Tasarım Fabrikası imza attı.
TARKEM, bu ticari girişimlerin yanı sıra,‘hazine avı, uluslararası İzmir Fuarında Kemeraltı Sokağı, Kemeraltı’nı konu alan kısa film yarışması gibi etkinliklerle de bölgenin tanınması için çaba gösteriyor. Kemeraltı’nın mücevher değerinin öne çıkmasıyla, bazı dernekler de yenileme çalışmalarına katılıyor. Örneğin Ege Genç İş İnsanları Derneği, 17. yüzyıldan kalma Portekiz Sinagogunu restore ederek sosyal kültürel etkinlik merkezine dönüştürdü.
252 hektar gibi dünyada eşi bulunmayan büyük bir alanda her şeyin hemen güllük gülistanlık olması olanaksız. Ancak sevindirici olan şudur ki, ‘kamu-yerel-sivil-özel’ işbirliği ile yavaş yavaş da olsa doğru yönde önemli adımlar atılıyor. Kemeraltı’nın Dünya Miras Listesine kabul edilmesi, gelişmeleri büyük ölçüde etkileyecektir.
