Koruma, Uygulama ve Denetim Büroları

Yazan: Yalçın Kurt - Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürü

Anayasamızın 63. maddesi devlete tarih, kültür ve tabiat varlıklarının ve değerlerinin korunmasını sağlama görevi yükler. Bu görevin yerine getirilebilmesi için, ülkemizin sahip olduğu kültürel ve doğal mirasın korunarak daha etkin bir şekilde gelecek nesillere aktarılmasını sağlamak üzere gerekli ilkeler 21.07.1983 tarihinde yürürlüğe giren 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu ile belirlendi.

Anılan Kanunun 10. maddesinde yer alan “Her kimin mülkiyetinde veya idaresinde olursa olsun, taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının korunmasını sağlamak için gerekli tedbirleri almak, aldırmak ve bunların her türlü denetimini yapmak veya kamu kurum ve kuruluşları ile belediyeler ve valiliklere yaptırmak, Kültür ve Turizm Bakanlığına aittir” hükmü doğrultusunda korunması gerekli taşınır ve taşınmaz kültür varlıklarının korunması, yaşatılması ve gelecek kuşaklara aktarılması için planlamadan uygulamaya her türlü faaliyeti düzenlemek ve toplumun kültürel değerlerinin sürdürülebilirliğini bilimsel çalışmalarla desteklemek amacıyla yapılan çalışmalar Bakanlığımızca yürütülüyor.

Bakanlığımıza bağlı 36 adet kültür varlıklarını koruma bölge kurulu bulunuyor. Bugün ülkemizde 17.638 adedi sit, 106.334 adedi tek yapı ölçeğinde olmak üzere toplam 123.972 adet taşınmaz kültür varlığı tescillendiği gibi, tescil çalışmaları da devam ediyor.

 21. yüzyıla gelindiğinde; kültür varlıklarının korunması için daha fazla kaynak yaratılması, korumanın yerelleşmesi ve kültür mirası koruma çalışmalarının daha etkin yönetilmesine ihtiyaç duyuldu ve 1983 yılından itibaren Türkiye’deki koruma uygulamalarını biçimlendiren 2863 sayılı Kanun’da yeni düzenlemelere gidildi. Yerel yönetimlerin koruma çalışmalarındaki rolü ve öneminin tüm dünyada arttığı günümüzde, merkezi ve yerel idare arasında bu kapsamdaki görev bölüşümünün yeniden tayin edilmesinin önemi büyük. Yerel yönetimlerin alan ölçeğinde ve parsel bazında koruma sürecine katılması bir ölçüde sağlanabilse de bu katılımın yeterli olmadığı açık. Bu nedenle , yerel yönetimlerin koruma ile ilgili teknik kadrolarını kurmaları kaydıyla koruma hizmetlerinin mahallinde ve daha kısa sürede çözümlenmesi, öncelikli hale geldi. Koruma Bölge Kurulları tarafından onaylanan koruma amaçlı imar planlarının ve koruma alanları içinde yer alan tüm projelerin uygulama sorumluluğunun, yerel yönetimlerin koruma konusunda uzman olmayan birimleri tarafından üstlenilmesi uygulamada sorunlar getirdi.

2004 yılında yapılan kanun değişikliği ile kültür varlıklarıyla ilgili işlemleri ve uygulamaları yürütmek üzere belediyeler ve il özel idareleri bünyesinde “koruma, uygulama ve denetim büroları”nın (KUDEB) kurulması düzenlemesi getirildi. Hemen sonrasında, 2005 yılında çıkartılan yönetmelik ile de KUDEB’lerin kuruluş ve işleyiş esasları ayrıntıya kavuşturuldu. Bu kapsamda, kültür varlıklarını koruma bölge kurullarınca taşınmaz kültür varlıkları, bunların korunma alanları ile sit alanlarında yürütülen bazı görev ve uygulamaların denetim yetkisi; koruma bölge kurullarının iş yükününün hafifletilmesi, koruma kültürünün etkinleştirilmesi, uygulamanın hızlandırılması ve denetim mekanizmasının işler hale getirilmesi amacıyla yerel yönetimlere verildi. Sit alanlarında yapılan uygulamaların denetimi ve korunması gerekli taşınmaz kültür varlıklarına ilişkin tadilat ve tamirat izinleri KUDEB’lerce veriliyor.

KUDEB'ler, il özel idarelerinde imar ile ilgili daire başkanlığı veya müdürlük, büyükşehir belediyelerinde imar daire başkanlığı veya yeni kurulacak daire başkanlığı, diğer belediyelerde ise imar müdürlüğü bünyesinde görev yapabilmekte. Büyükşehir belediyeleri ile il özel idareleri herhangi bir başka organdan izin almadan KUDEB kurabilmekte. İlçe belediyeleri ile diğer belediyelerde ise o ilçedeki kültür varlıklarının yoğunluğu göz önüne alınarak Bakanlığımızca verilen izin doğrultusunda KUDEB kurulmakta. KUDEB’in büyükşehir sınırları içinde kalan ilçe belediyeleri bünyesinde kurulamaması halinde, görevler büyükşehir belediyesi bünyesinde kurulan KUDEB tarafından yürütülmekte. Belediye bünyesinde kurulan KUDEB’ler belediye ve mücavir alan sınırları içinde, il özel idaresi bünyesinde kurulan KUDEB’ler belediye ve mücavir alan sınırları dışında yetkili olarak belirlendi. İl ve ilçe belediyelerince KUDEB kurulmadığı veya kurulamadığı takdirde; bu belediyelerin sınırları ve mücavir alanları içinde yer alan taşınmaz kültür varlıklarıyla ilgili yetkilerin kullanılması ve görevlerin yapılması, Bakanlığımız tarafından o ilin özel idaresine devredilebilir.

Mimarlık, şehir planlama, inşaat mühendisliği, sanat tarihi ve arkeoloji meslek alanlarından uzmanlar KUDEB'lerde görevlendiriliyor. Üç ay süre ile ilgili koruma bölge kurulu müdürlüğünde staj yapmaları zorunlu olan uzmanların, staj sonucunda taşınmaz kültür varlıkları mevzuatı ve uygulamalar konusunda bilgi ve tecrübe sahibi olmaları beklenir. Bu sağlandıktan sonra uzmanlar KUDEB çalışmalarına fiilen başlayabiliyor.

Şu anda 12 il özel idaresi, 23 büyükşehir belediyesi, 28 il ve ilçe belediyesi bünyesinde olmak üzere toplam 63 adet KUDEB faaliyetini sürdürüyor. (İl özel idareleri, büyükşehir belediyeleri ile il ve ilçe belediyeleri bünyesindeki KUDEB’ler ve faaliyete başlama tarihleri aşağıdaki tablolarda sıralanmaktadır.)

KUDEB’lerin faaliyete geçmesiyle birlikte; Bakanlığımız ve yerel yönetimler arasındaki işbirliği arttırılarak kentlerimizde tarihi, kültürel ve mimari yapının korunup yaşatılması ve gelecek kuşaklara aktarılmasını sağlayacak uygulama ve denetim mekanizmaları daha etkin hale getirildi. Bu bağlamda, yerel yönetimlerin hizmet üretme görevlerine ek olarak kültürel mirası korumada aktif rol üstlenmesi, özellikle belediye başkanlarının bu konudaki hassasiyeti ve bilinciyle lokomotif rol alarak kültürel mirasa sahip çıkması; yerelin koruma bilincinin oluşturulması, yörenin aidiyetinin artırılması, korumaya yönelik iyi örneklerin çoğaltılması ve teşvik edilmesi açısından önem taşıyor. Nitekim 21.03.2006 tarihinden bu yana faaliyet gösteren Gaziantep Büyükşehir Belediyesi bünyesinde kurulan KUDEB, yerel ölçeği de aşıp ülkemiz nispetinde ses getiren önemli çalışmalara imza attı. Bu noktada, Gaziantep KUDEB bir örnek oluşturmakla birlikte, henüz KUDEB kurulmamış olan idarelerin bünyesinde KUDEB kurulmasının gerekliliğini her fırsatta vurguluyoruz. Pek çok idare bu hatırlatma ve iyi örneklerin de etkisiyle KUDEB kurma çalışmalarına devam ediyor. 

KUDEB’ler, koruma bölge kurullarının iş yükününün hafifletilmesi, koruma kültürünün etkinleştirilmesi, uygulamanın hızlandırılması ve denetim mekanizmasının işler hale getirilmesinde etkin rol alan yereldeki işlevsel yapılar olarak dikkat çekiyor. 

İL ÖZEL İDARELERİ BÜNYESİNDEKİ KUDEBLER

BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİ BÜNYESİNDEKİ KUDEBLER

İL VE İLÇE BELEDİYELERİ BÜNYESİNDEKİ KUDEBLER