Tarihi Kentlerin Belleği

Yazan: Ahmet Onur Altun - ÇEKÜL ANAR Koordinatörü, Şehir Plancısı

Yerel Kimlik Dergisinin 73. sayısında yayımlanmıştır. (sayfa: 14-19)

 

Doğal ve kültürel miras, tüm yaşam alanları gibi 6 Şubat depremlerinden fazlasıyla etkilendi. TKB üyeleri arasında bulunan Kahramanmaraş, Gaziantep, Hatay, Kilis, Diyarbakır, Adana, Osmaniye, Şanlıurfa, Adıyaman, Malatya ve Elazığ’ın dâhil olduğu 11 kentin doğal ve kültürel mirası büyük zarar gördü.

Germanicia Antik Kenti Taban Mozaiği Kahramanmaraş

Depremin etkilediği coğrafyayı, kadim medeniyetlere ev sahipliği yapan, binlerce yıllık kültürel birikime sahip kentler oluşturuyor. Depremin etkilediği bölge yalnızca somut miras için değil, somut olmayan kültürel miras açısından da hayli güçlü miras öğeleri barındırıyor;  bölgedeki geleneksel yaşam kültürü farklılaşarak ve çeşitlenerek, günümüzde de yaşamaya devam ediyor. TKB ve ÇEKÜL’ün, koruma çalışmaları yürütmek üzere geçmişte pek çok defa bu bölgeyi seçmesi tesadüf değildi. Malatya’dan Hatay’a uzanan hat boyunca, bölgesel ölçekten yapı ölçeğine kadar 30 yılı aşkın süredir doğal ve kültürel mirasın korunması amacıyla pek çok proje geliştirildi, toplantılar yapıldı, eğitimler verildi. Depremin etkilediği bölge yalnızca somut miras için değil, somut olmayan kültürel miras açısından da hayli güçlü miras öğeleri barındırıyor.

TKB Malatya Çalıştayı

Deprem sonrası iyileşme sürecinde doğal ve kültürel mirasın korunması için geçmişte bu alanlarda yürütülmüş çalışmaları yol gösterici olacak benimsemek, kültür envanterimizi gözden geçirirken başvurulacak birer referans olarak değerlendirmek ve geleceğe dönük stratejilerin oluşturulmasında dikkate alınacak kilit taşları olduğunu vurgulamak için sizlerle de paylaşmak istedik.

TKB Kahramanmaraş Buluşması

TKB Hatay Bölge Toplantısı hakkında detaylı bilgi almak için tıklayın.

TKB Kahramanmaraş Buluşması hakkında detaylı bilgi almak için tıklayın.

TKB Malatya Buluşması hakkında detaylı bilgi almak için tıklayın.

Kendini Koruyan Kentler Programı

7 Bölge 7 Kent Projesi 1998 yılında Kemaliye, Midyat, Talas, Kastamonu, Akseki, Birgi ve Mudanya’da başladı. Türkiye’nin yedi bölgesinden birer kenti ayağa kaldırmayı hedefleyen proje zamanla, Kendini Koruyan Kentler adıyla daha geniş bir ölçeğe ulaştı; Anadolu toprakları üzerinde özgün kimliğini koruyabilmiş kentlere yayıldı. Safranbolu örneğiyle başlayıp 7 Bölge 7 Kent’e ardından Kendini Koruyan Kentler Projesine evrilen koruma ve yaşatma hareketiyle geçmişte, depremden etkilenen bölgedeki Arsuz, Erzin ve Hekimhan için detaylı saha raporları ve eylem önerileri hazırlandı.

Adana KUDEB Ekip Toplantısı

ÇEKÜL Kent Çalışmaları uzmanlarının geliştirdiği Kültür Odaklı Stratejik Kent Planları, günümüzde sürekli değişim ve devinim içindeki Anadolu kentlerinde, kentlerin her birine özgü modeller oluşturmak için tasarlandı ve uygulandı. Yerel yönetimlerin gündemlerinde kültür odaklı stratejileri ve bunlara bağlı eylem alanlarını belirlemelerine öncülük etti. Alan incelemeleri, çalıştay ve odak grup toplantıları ile desteklenen çalışma süreci, çalışılan kentin özellikleri ve ihtiyaçları doğrultusunda detaylandırılarak bazen bir tasarım rehberi, bazense bir masterplan veya eylem planı üretimiyle sonuçlandı. Bu detaylı nihai ürünler her kentte, yerel kimliğin korunarak canlandırılmasına yönelik proje önerileri içeriyordu. Özellikle “mahalle” ölçeğinde, “kamusal mekânlar” yaratılmasına yönelik projeler kurgulandı; bu projelerin hayata geçmesini sağlayacak örgütlenme modelleri ise saha ziyaretleri yapılarak uygulamalı olarak kent temsilcileriyle paylaşıldı. 2014-2017 yılları arasında hazırlanan 5 rehberin üçü Payas, Elbistan ve Osmaniye için hazırlanmıştı.

Kendini Koruyan Kentler Programı hakkında detaylı bilgi için tıklayın.

Kültür Öncelikli Bölgesel Yol Haritaları

Türkiye Belediyeler Birliğinin desteği ve Kentsel Stratejinin gönüllü danışmanlığında, ÇEKÜL Vakfı tarafından Tarihi Kentler Birliği adına yürütülen Kültür Öncelikli Bölgesel Yol Haritaları Programı 2012 yılında başladı. Program, ortak bir coğrafyayı paylaşan yerel yönetimlerin, bu değerlere ortak bir miras anlayışıyla sahip çıkmasına, kalkınma stratejileri kapsamında kültür öncelikli gelişim dinamiklerinin ortaya çıkarılmasına, ortak kaynakların paylaşımcı ve akılcı bir anlayışla değerlendirilmesine olanak hazırlamayı amaçlıyordu. 

Kültür Öncelikli Bölgesel Yol Haritaları Programı kapsamında yürütülen projelerde, Gaziantep Geleneksel Doku Canlandırma Projesi, 2013 yılında onu takip eden Vizyon Planları programı kapsamında Çukurova Doğa ve Kültür Öncelikli Vizyon Planı ve 2014 yılında projenin devamı niteliğindeki Kültürel Rotalar programı kapsamında da Çukurova ve Gaziantep Kültürel Rota Sistemi hazırlandı.

Kültür Öncelikli Bölgesel Yol Haritalarına ulaşmak için tıklayın.

ÇEKÜL Evi Çarşamba Kent Toplantıları

ÇEKÜL Evi Çarşamba Toplantıları ile kamu-yerel-sivil-özel birlikteliği ilkesine bağlı olan birikimli, deneyimli insanların özverili çabalarının sonuçları görünür bir düzeye ulaşmaya başladı. Toplantılarla, Anadolu kentlerinde devam eden koruma çalışmalarına yön vermek amaçlanıyor. Anadolu kentlerinin koruma çalışmalarına destek verilerek, sürmekte olan koruma çalışmalarına yön verecek yol haritaları oluşturuluyor. Bu toplantılara katılan Samandağ’da da 2012 yılında koruma çalışmaları hızlandı. Samandağ Kaymakamlığı ve ÇEKÜL uzmanları bu toplantıda “Defne Yolu” projesinin adımlarını şekillendirdi. Çevre düzenleme çalışmaları, tarihi köy evlerinin onarılması, cephe düzenleme çalışmaları ve kent mobilyaları ile ilgili çalışmalar planlandı.

ÇEKÜL Evi Çarşamba Kent Toplantıları

Payas Şenlendirme Projesi

2014 yılında ise ÇEKÜL Vakfı, Payas Belediyesi işbirliğiyle Payas Şenlendirme Projesini başlattı. Proje ile restorasyonu tamamlanan Mimar Sinan’ın önemli eserlerinden Payas Sokullu Mehmet Paşa Külliyesinin işlevlendirilmesi ve kentle bütünleştirilmesi hedeflendi. Proje kapsamında, çocuklar başta olmak üzere kentlilerle katılım toplantıları, kültürel miras eğitimleri, kent bahçeciliği eğitimleri gibi 2 yıla yayılan çalışmalar yürütüldü ve külliye için bir kurumsal kimlik çalışması hazırlandı.

Sokollu Mehmet Paşa Külliyesi Canlandırma Projesi

 

Osmanlı şehircilik pratiğinde “şenlendirme” olarak adlandırılan ilkelerin günümüz kentsel yenileme ve canlandırma ilkeleriyle birleştirilmesi, kentte sürdürülebilir, mekânsal gelişiminin sağlanması, kentin sosyal ve ekonomik hareketliliğinin artırılması Payas Şenlendirme Projesinin temel hedefleri arasındaydı.  

ÇEKÜL Bilgi Ağacı ile “Külliye Sınıfı” kapsamında öğrencilerle yapılan kültürel miras eğitim çalışmalarına gönüllü öğretmenler destek verdi.

Payas halkı, kanaat önderleri ve yerel yöneticilerin biraraya geldiği çalıştaylar, etkinlikler düzenlendi. Kent Bahçeleri Programı kapsamında, külliyenin bahçesi yeniden düzenlendi; yükseltilmiş yataklar kurularak, mevsimine ve yöreye uygun aromatik bitkiler çocukların yardımıyla büyütüldü.

Proje kapsamında, Sokollu Mehmet Paşa Külliyesi restorasyon çalışmaları başladı ve kısa sürede tamamlandı.

 

Kırsal Mirasın İzinde Programı

2019 yılında hazırlanan Kırsal Mirasın İzinde Programı kapsamında, kültür odaklı dönüşümden farklı biçimde etkilenen köylerde yaşayanlarla biraraya gelinmesi, onların deneyimlerinin kayıt altına alınması, farklı boyutlardaki olumlu ve olumsuz etkenlerin gözlemlenmesi ve birbirleri ile karşılaştırılması amaçlandı. Program kapsamında Malatya’dan Onar, Basak ve Güvenç; Kahramanmaraş’tan Süleymanlı (Zeytun); Hatay’dan Vakıflı, Hıdırbey, Kapısuyu, Şenköy ve Tokaçlı köyleri incelendi ve detaylı saha raporları hazırlandı.

Kitabı e-kitap formatında okumak için tıklayın.

Fırat 2023 Vizyon ve Eylem Planı

2020 yılında Fırat 2023 Vizyon ve Eylem Planı kapsamında Elazığ, Malatya, Adıyaman, Şanlıurfa, Gaziantep, Kilis, Kahramanmaraş, Osmaniye, Hatay’ı da içine alan bölgesel ölçekte bir stratejik planlama çalışması yapıldı. Yine 2020 yılında Fırat 2023 Vizyon ve Eylem Planı çalışmasına paralel olan ve “Kırsal Miras” başlığının devamı niteliğinde Koruma Öncelikli Eylem Planları Vaka Çalışmaları kapsamında Malatya, Hekimhan ve Basak için saha raporları ve eylem planı önerileri hazırlandı.

Kitabı e-kitap formatında okumak için tıklayın.

TKB’nin saha raporlarına herkes ulaşabilir

Geçmiş deneyimleri, kazanımları ve hatta yanlışları görmezden gelerek “yeni” projeler ve fikirler üretmek yerine, kadim coğrafya Anadolu’nun geçmişini ve geçmişte hazırlanan çalışmaları, stratejileri referans alarak güncel ihtiyaçlarla yeniden yorumlamalıyız. Mümkün olan en sağlıklı şekilde kentlerimizin kültürünü koruyarak, her birinin yeniden yaşatılması için var gücümüzle çalışmaya devam etmeliyiz.

Tarihi Kentler Birliğinin 2000 yılından buyana hazırladığı tüm rapor ve stratejik planlar www.tarihikentlerbirligi.org adresinde “Saha Raporları” başlığı altında incelenebilir.