Apollonius'un Kenti Tyana

Figen Tokgöz - ÇEKÜL Akademi, Arkeolog

Yerel Kimlik Dergisinin 61. sayısında yayımlanmıştır. (sayfa: 38-41)

Kemerhisar’ın büyük bir bölümünün altında olan Tyana Antik Kenti, Geç Roma Döneminde Güney Kapadokya Krallığına başkentlik yapmış önemli bir yerleşim. Ören yerinde yapılan bilimsel kazılarla ortaya çıkan eserler bugün Niğde Müzesinde sergileniyor.

Niğde merkeze 23 kilometre uzaklıkta yer alan Tyana’nın yakınındaki Köşk Höyükte yapılan kazılar, bölgeyi Neolotik Döneme kadar götürüyor. Kent, Tuwanuva adıyla ilk kez MÖ 1650-1450 yılları arasında Eski Hitit Krallarından Telipinu’ya ait fermanda geçiyor. İvriz Kaya Anıtında Tuwanuvalı Varpalava (MÖ 740-710) adlı hükümdarın geçmesi, Tuwanuva’nın Geç Hitit Döneminde de varlığını sürdürdüğünü ve döneminin en önemli Tabal Beylikleri arasında olduğunu gösteriyor. Yunan tarihçisi Ksenophon Anabasis adlı eserinde, büyük ve zengin olarak nitelendirdiği bu kenti "Dana" ismiyle anmış, Hellenistik Dönem boyunca da kent bu isimle anılmış. Dana kenti, İskender'in ölümünden sonra generallerinin yaptığı mücadelede ortaya çıkan krallıklar içinde, Kapadokya Krallığı sınırlarına dâhil oldu. MS. 17'de Roma eyaleti olan Kapadokya Krallığı içindeki kent, bu dönemde Tyana adıyla anılmaya başlandı.  Roma Dönemi boyunca Tyana yoğun yapılaşmayla birlikte tarihinin en önemli evresini yaşadı ve saraylar, tapınaklar, su kemerleriy ve diğer yerleşim birimleriyle büyük bir yerleşim haline geldi.

Tyana, Pagan ve Hıristiyan Roma dönemlerinde de dini nüfuz açısından önemli bir merkez olarak öne çıktı. Kenti stratejik olarak önemli konuma getiren nedenlerden biri, Kilikya'yı Kapadokya'ya bağlayan tarihi bir yol üzerinde bulunmasıydı. Bizans Döneminden sonra kent, birçok uygarlığa ev sahipliği yaptı. 1077’de Türklerin hâkimiyetinden sonra adı Kilisehisar olarak değişen kent, Cumhuriyet Döneminde ise su kemerleri nedeniyle Kemerhisar adını aldı.

Tyana, aynı zamanda Hz. İsa’nın çağdaşı Apollonius’un kentidir. Hayvan kurbanlarını kınayan; et yemeyen, yün elbise giymeyen ve varlığını fakirlere dağıttığı söylenen Apollonius’un yaşam öyküsü, Kemerhisar’da bugün bile dilden dile dolaşır.

Tyana’daki Arkeolojik Çalışmalar

Tyana’da arkeolojik çalışmalara, 1986–1988 yılları arasında Prof. Dr. Aykut Çınaroğlu başkanlığındaki ekiple başlandı.[1] 2002 yılında, İtalya Padova Üniversitesinden arkeolog/topograf Prof. Dr. Guido Rosada başkanlığında sürdürülen kazılar, 2016 yılından buyana Aksaray Üniversitesi, Arkeoloji Bölümünden Doç. Dr. Osman Doğanay’ın bilimsel danışmanlığında devam ediyor.

Vaftizhane ve Kilise

Tyana kentinin simgelerinden biri haline gelen vaftizhane, kentin kuzeydoğu yamacında güneydoğu-kuzeybatı doğrultusunda, dikdörtgen planlıdır. Kuzeydoğuya bakan duvarının ortasında, beş cepheli apsis yer alır. Yapının ortasında beyaz mermerden yekpare bir vaftiz teknesi bulunur. Vaftizhanenin 15 metre kadar güneybatısında üç nefli bazilikal planlı bir kilise yer alır.[2]

Su Kemerleri

Roma Dönemi Tyanasında şehrin su ihtiyacını karşılamak amacıyla inşa edilen havuz ve su kemeri hattı dikkat çekicidir. MS. 98 yılında Roma İmparatoru Traianus döneminde inşası başlayan su kemerleri, İmparator Hadrianus döneminde tamamlanmıştır.[3] Yaklaşık 6 metre yükseklikte; 4,3 kilometre uzunluğunda ve 1,2 kilometrelik bölümü gün ışığında olan su kemerleri, matematikteki altın oran kullanılarak yapılmıştır. Kemerlerin 30 bin kişinin su ihtiyacını karşıladığı biliniyor.[4] Tyana’nın 3 kilometre doğusunda, 21x62 metre ölçülerinde ve 2,5 metre derinliğinde Roma Dönemine ait bir de havuz bulunmaktadır.[5] Havuzda toplanan su, doğal eğime uyarak önce yer altından kapalı kanalla, daha sonra yüzeydeki su kemerleri ile kente aktarmıştır.[6]

Kent, arkeologların ve kültür tarihçilerinin önemli çalışma alanlarından biri olmaya devam ediyor. ÇEKÜL Vakfı Çarşamba Kent Toplantısı uzmanları, tarihi kent dokusunu yerinde inceleyebilmek için Şubat ayında Niğde’ye gitmiş, alan gezisi kapsamında Tyana Antik Kenti de ziyaret edilmişti. Antik kentte Kültür ve Turizm Bakanlığının yürüttüğü çalışmalar, Niğde ve Kemerhisar belediyeleri tarafından da takip ediliyor. En parlak günlerini Roma Döneminde yaşayan Tyana Antik Kenti, kültür coğrafyasının önemli duraklarından biri. Kemerhisar Belediyesi, antik kentin görünürlüğünün artması için çalışmaların desteklerle sürdürülmesi yönündeki çağrılarını yineliyor.

 

KAYNAKÇA

Akalın, K.H, (2015), “Yeni Ahitteki Tyanalı Apollonius”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 12, Haziran, s. 220-244.

Altundal, A., Yoksul Tanrı Tyanalı Apollonius, Alfa, 2005.

Coşkun, Y., 1989, “Hitit Çivi Yazılı Belgelerin Işığı Altında İlkçağda Tuuanuua”, Türk Tarih Kurumu Yayını, Belleten, Cilt: 2 III Ağustos- Aralık 1989 Sayı 207-208, Ankara.

Doğanay, O, İşler, B. “Geç Antik Çağdan Günümüze Tyana (Kemerhisar)”, Akdeniz Sanat, 2019, s. 639-648.

Doğanay, O., Tyana Kazı ve Araştırmalar I, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2019.

Korkmaz, M., “XVI. Yüzyılda Kilisehisar: Bizans Şehrinden Osmanlı Köyüne”, Sosyal Bilimler Dergisi, s.97-134.

Niğde; On Bin Yıllık Hatıra, (Yay.Haz. Koç, M.Ö., Kayacılar, C., Açıkgöz, F., Kılınç, E., Tecimer, İ., Peker, M.H, Kavaklı, E.,) Niğde Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Niğde, 2008.

Öcal, T. (2010), “Antik Tyana Şehrinden Günümüz Kemerhisar’a Kadar Olan Yerleşmenin Tarihsel Süreci”, Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı: 22, Temmuz-, s. 388-408

Sevin, V., Anadolu Arkeolojisi, Der Yayınları, İstanbul, 2003.

Strabon., Antik Anadolu Coğrafyası, (Geographika: XII-XIII-XIV), Çeviren Adnan Pekman, Arkeoloji Sanat Yayınları, İstanbul, Türkiye, 2005.  

https://nigde.ktb.gov.tr/Eklenti/68256,arkeolojik-bulgular-isiginda-nigdepdf.pdf?0

http://www.tayproject.org/TAYages.fm$Retrieve?CagNo=1989&html=ages_detail_t.html&layout=web

[1] Doğanay, O., İşler, B., a.g.e., s. 641.

[2] Aynı yer.

[3] Doğanay, a.g.e., s. 51.

[4] A.g.e., s. 50.

[5] Doğanay, O., İşler, B., a.g.e., s. 641.

[6] https://nigde.ktb.gov.tr/Eklenti/68256,arkeolojik-bulgular-isiginda-nigdepdf.pdf?0