Sedad Hakkı Eldem Mimarlığı…

Yazan: Zeynep Biçer Zeydan - ÇEKÜL Anadolu Araştırmaları Koordinatörü, Arkeolog ve Sanat tarihçisi

Türk mimarlığında modern bir dil oluşturmaya ömrünü adayan mimar Sedad Hakkı Eldem, elli yılı aşkın süre Türkiye’de eserler verdi, öğretim üyeliği yaptı, araştırmalar yürüttü, mimarlar yetiştirdi. Ülkemiz mimarlık tarihinin önemli aktörlerinden olan Eldem, Çağdaş Türkiye’nin görsel biçimlenmesinde kurucu bir rol üstlendi.

Modern Türk mimarisinde özgün bir yer edinen Sedad Hakkı Eldem, geleneksel mimarlığın incelenmesine verdiği üstün öneme karşın, çağdaş yaklaşımları da hiçbir zaman göz ardı etmedi. Türkiye'ye has bir mimarlık yaratılması gereğine inandı ve bu doğrultuda çalıştı.

Bazı yapıları mimarlık tarihinde yeni dönemler başlatan Eldem’in, Türk Pavyonu (1938-39) II. Ulusal Mimarlık Döneminin başlangıcı sayılırken; Emin Onat'la birlikte tasarladığı İstanbul Adalet Sarayı ise (1948, Sultanahmet) yeni bir “akılcı-işlevci” dönemin habercisi oldu. Konut ve kahve gibi yapılarda geleneksel mimarlık biçimlerini kullanan Sedad Hakkı Eldem otel, banka, işyeri, yönetim ve eğitim yapısı gibi işlevlerde ise akılcı-işlevci biçimlendirmeye yöneldi. İstanbul Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi (1942-44; E.Onat ile) ve Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi (1943-45; E.Onat, BONATZ ile) gibi büyük yapılarında ise işlev, malzeme, taşıyıcı sistem gereksinimine önem verdi, geleneksel öğeleri sadece biçimsel ayrıntılarda kullandı.

İstanbul, Unkapanı'nda yaptığı Sosyal Sigortalar Kurumu Binası (1962-64) ile başlayarak, yaşadığı tarihsel çevreye uyum sağladı; işlevleri bozacak bir biçimselliğe kaçmadan geleneksel Türk sivil mimarlığının yatay çatı çizgisi, geniş saçakları, eş boyutlu dizi pencereleri ve çıkmaları gibi bazı yalın öğeleriyle oranlarını kullandı. Bu yöndeki ilk çalışmalarından farklı olarak yeni gereç ve yapım yöntemlerini uygulayan çağdaş bir anlayış içine girdi. 

Sedad Hakkı Eldem’in Türk mimarlığında önemli bir yeri olan yapıları arasında Uşaklıgil (1956-65, Emirgan), Kıraç (1965-66, Vaniköy), Sirer (1966-67, Yeniköy), Komili (1978-80, Kandilli), Yalıları ve Rahmi Koç Evi (1975-80, Tarabya), Akbank Genel Müdürlüğü Binası (1967-68, Fındıklı), Atatürk Kitaplığı (1973, Taksim), Yıldız Mahallesi (1976-78), Alarko Blokları (1976-79, Maslak) ve Ankara'daki Hindistan (1965-68; Orhan Çakmakçıoğlu ile), Pakistan (1964-74), Hollanda (1973-77) büyükelçilikleri bulunuyor.

Hem mimarlık yapıları hem de bilgi-belgeler arşiviyle mimarlık tarihimizin önemli isimlerinden olan Sedad Hakkı Eldem’i 115’inci yaş gününde saygıyla anıyoruz.