Kendini Koruyan Kentler

1998 yılında Kemaliye, Midyat, Talas, Kastamonu, Akseki, Birgi ve Mudanya’da 7 Bölge 7 Kent projesi başladı. Türkiye’nin yedi bölgesinden birer kenti ayağa kaldırmayı hedefleyen proje zamanla Kendini Koruyan Kentler adı altında Anadolu toprakları üzerinde özgün kimliğini koruyabilmiş kentlere yayıldı. Kültürel dokunun geleceğe aktarılması amacıyla çok sayıda geleneksel yapının korumaya alınması, koruma amaçlı kent planları hazırlanması, kentlere kültür öncelikli bir gelecek vizyonu kazandırılması sağlandı. Safranbolu örneğinden 7 Bölge 7 Kent’e ardından Kendini Koruyan Kentler projesine evrilen koruma ve yaşatma hareketi Tarihi Kentler Birliği’nin kurulmasına ve gelişmesine öncülük etti.

Koruma hareketi bugün ülkenin dört bir köşesindeki küçüklü büyüklü kentte bir koruma seferberliğine dönüştü. Bu seferberlikle, kentlerin kültürel mirası gün yüzüne çıkartılıyor ve tarihi doku çağdaş kentle ilişkilendiriliyor, eski mahallelerdeki evlerde cephe düzenlemesi, sokaklarda sağlıklaştırma çalışmaları yapılıyor. Geleneksel çarşılar onarılıyor ve canlandırılıyor, kent meydanları yeniden düzenleniyor. Konaklar restore edilerek, kültür ve eğitim merkezlerine, kent müzelerine dönüştürülüyor. Tarihi kent dokuları kentlilerin sosyal yaşamına katılırken bir yandan da kültür turizminin canlanmasına katkıda bulunuyor. Kendini Koruyan Kentler’den bazıları ise şunlar:

Amasya; Ankara (Altındağ ve Ayaş); Antalya (Süleymaniye, Akseki, Elmalı, Kaş);  Bursa; Çanakkale; Denizli (Buldan); Diyarbakır; Edirne; Gaziantep; İzmir (Konak, Bergama, Birgi, Ödemiş); Karabük (Safranbolu), Karaman; Kars; Kastamonu; Kütahya; Malatya (Gürün), Muğla; Ordu; Sakarya (Taraklı); Sivas; Şanlıurfa; Tokat (Niksar, Erbaa); Tarsus; Uşak…

Gaziantep

Kendini Koruyan Kentler için model oluşturabilecek en iyi örneklerinden biri olan Gaziantep’teki koruma çalışmaları, kentin zengin tarihi ve kültürel varlıklarının özgünlüğü göz önüne alınarak bütüncül kentsel koruma ilkelerine göre tasarlandı. Büyükşehir Belediyesi ve ÇEKÜL arasındaki ilk değerlendirmeler sonucunda, Kale’den başlatılarak kentin tarihi dokusunu baştanbaşa kat eden “Kültür Yolu” projesi tasarlandı. İlk adım olarak, ÇEKÜL’ün yönlendirmesi ve proje desteğiyle, geleneksel çarşıların sağlıklaştırılması ve Kültür Yolu üzerinde cephe düzenleme çalışmalarına başlandı. Projesi ÇEKÜL tarafından hazırlanan Bakırcılar Çarşısı’nda elde edilen başarılı sonucun ardından, Valilik, İl Özel İdaresi, Ticaret ve Sanayi Odaları ile Mimarlar Odası’nın, ilçe belediyelerinin ve kentlilerin desteği sağlandı. Beş yıl gibi kısa bir sürede, birçok sokak, meydan, çarşı, 18 Han, 9 Cami, 4 Hamam, Mevlevihane ve daha birçok taşınmaz kültür varlığı ile toplam 40 adet tescilli eser ve birçok sivil mimari örneğini kapsayan bir çalışma tamamlandı.  “Kale”, “çarşı” ve “mahalle” dokusunu restore ederek yeniden ortaya çıkaran ve birbirine kenetleyen proje, 2007 yılı Tarihi Kentler Birliği Özendirme Yarışması “Metin Sözen Koruma Büyük Ödülü”ne uygun görüldü. 200 adet sivil mimari örneğini barındıran Bey Mahallesi ile Bayaz Han Kent Müzesi çalışmalarının da eklenmesiyle, 2008 yılı Yarışması’nda “Süreklilik Ödülü”nü kazandı.

Tarihi Bakırcılar Çarşısı, Bayaz Han Kent Müzesi, Zincirli Bedesten’de kuyumcu ve gümüşçü esnafının, Millet Hanı’nda sedefçilerin toplanması, Aziz Bedros Kilisesi’nin Konservatuar Binası,  Göğüş Konağı’nın Türkiye’nin ilk Mutfak Müzesi olarak işlevlendirilmesi örnekleri, kentin geleneksel yaşam ve üretim kültürünün yaşatıldığı mekânlar olarak öne çıktı. Belediye bütçesinin yanı sıra İl Özel İdaresi, AB Fonları, TOKİ, Kültür Bakanlığı ve Tarihi Kentler Birliği’nin destekleriyle yürütülen proje, Koruma Uygulama Denetim Bürosu (KUDEB), Mimarlar Odası Gaziantep Şubesi ve diğer STK’larla yakın işbirliği içinde projeleri yürütüldü.

Gaziantep 2010 yılında da kentte yarattığı dönüşümü hız kesmeden devam ettirdi. Bey Mahallesi’nde ‘kullanarak koruma’ kültürünü yaygınlaştırmayı hedefleyen bir proje başlatıldı. Mahallenin ‘üreten’ bir alana dönüşerek yaşamaya devam etmesi ve göçün engellenmesi için Bey Mahallesi sakinlerine eğitim veriliyor, atölye çalışmalarıyla farklı iş fikirlerinin geliştirilmesi sağlanıyor. Gaziantep’in eski mahallelerinden Bostancı, Şekeroğlu, Türktepe, Alaybey, Kepenek, Suyabatmaz, Kozluca, Boyacı, Karagöz, Cabi, Yaprak, Tepebaşı ve Kozanlı’da sokak sağlıklaştırma ve onarım çalışmaları başladı. 1933 yılında kenti ziyareti sırasında Gaziantep Bey Mahallesi nüfusuna kaydı yapılan Mustafa Kemal Atatürk adına bir Antep evi müzeye dönüştürülüyor.

Bey Mahallesi’nde 1892 tarihinde inşa edilmiş bir ev, eğitim ve kültür merkezi olarak, Prof. Dr. Metin Sözen’in adı verilerek restore edildi. Tek avlulu, tek ocaklı, altında mağarası olan tarihi yapı havza ve bölge ölçeğinde yoğun bir eğitim faaliyetine öncülük edecek.   

Yeldeğirmeni / Rasimpaşa Mahalle Canlandırma Projesi

Kadıköy Yeldeğirmeni’nin günümüze kadar gelen tarihi dokusu ve kendine özgü mahalle kimliğinin korunması ve yaşatılması için Kadıköy Belediyesi ve ÇEKÜL ortaklığında Ağustos 2010 yılında başlanan Yeldeğirmeni / Rasimpaşa Mahalle Canlandırma Projesi’ni yürütülüyor. Yeldeğirmeni’ni içinde yaşayan insanlarla birlikte ele alan Proje; sosyal, ekonomik ve fiziki anlamda daha sağlıklı ve yaşanabilir bir kent parçası yaratmayı amaçlıyor. Yeldeğirmeni’nin alt yapısının yenilenmesi, tarihi eserlerin korunması ve işlevlendirilmesi, kamusal alanlar yaratılması, cephe düzenlemelerinin yapılması gibi fiziki projelerin yanı sıra; mahalle halkının da sorumluluk alacağı mahalle örgütlenmesinin kurulması, esnaf birliğinin oluşturulması, etkinlik ve atölye çalışmaları yapılması gibi sosyal projeler de canlandırma kapsamında yaşama geçirilecek. http://www.yeldegirmeni.kadikoy.bel.tr/

Kentler Geleceğini Kurguluyor / Kentlerin Yol Haritası

ÇEKÜL’ün, koruma çalışmalarını planlı ve geniş katılımlı yürütebilmek için 2006 yılında Mardin’de başlattığı ‘Yol Haritası’ çalışmaları 2009-2010 yıllarında gelişerek hız kazandı. Kentsel Strateji Ltd. Şti.’nin planlama konusundaki teknik birikimi ve ÇEKÜL Vakfı’nın yerel örgütlenme gücü birleşerek, yerel yönetimlerin öncülük ettiği ve kentteki tüm kesimlerin temsil edildiği çalıştay dizisi sonucunda, kentlerin kültür öncelikli Yol Haritaları’nı ortaya çıkardı. Yol Haritası, katılımcı bir yöntemle geliştirilen ve kentin doğal ve kültürel değerlerinin korunması ve yaşatılmasına dayanan bir gelişmenin strateji, eylem ve projelerini ortaya koyan bir belge ve Denizli, Bitlis, Kahramanmaraş, Şanlıurfa, Savur ve Silvan yol haritaları hazırlandı.