Balyambolu'dan Biyanbol'a: Beydağ
Lidyalılardan günümüze, Aydın Dağlarının eteklerinden doğanın derinliklerine Beydağ, farklı ölçeklerdeki kentlerin kendi zenginliklerini nasıl öne çıkarabileceklerini örnekliyor. Beydağ Kalesi restorasyonu, kentteki zenginliğin kalbinde yer alıyor.
Küçük Menderes Havzasında, Aydın Dağlarının eteklerine kurulmuş olan Beydağ, Evliya Çelebi’nin Seyahatname’de yazdığı üzere, biyan kökü çok bulunduğu için zamanında Biyanbol adını almış. Ama kent, Evliya Çelebi’nin yolu oraya düşmeden çok önce, yani 17. yüzyıldan epey önce, henüz 451’e tarihlenen Bizans Cholcedon Meclisi kayıtlarında, Yunancada “eskişehir” anlamına gelen Palaiapolis adıyla biliniyormuş. 14. yüzyılda Aydınoğulları, 15. yüzyılda da Osmanlı hâkimiyetine giren kent, bu tarihten sonra ise Balyambolu olarak anılagelmiş. Kente bugünkü adının verilmesi, anlaşıldığı üzere çok daha yakın bir tarihe denk geliyor.
İçinden Küçük Menderes nehri ve bu nehrin en büyük kolu olan Tesavra Çayının geçtiği kent, İzmir’e 142 km; Ödemiş’e 30 km uzaklıkta bir doğa zengini. 21 mahalleden oluşan Beydağ, doğal zenginlikleri yanında tarihi bir yerleşim merkezi olarak da önem taşıyor. Kaya mezarları, Pilav Tepe, İn Tepe, Cin Tepe, Beyler Tepesindeki tümülüslerin bir zamanlar kentte Lidyalıların egemen olduğunun belgesi olarak kabul ediliyor. Tümülüsler, Lidya krallarının ya da asil ve zengin Lidyalıların mezarları olarak yapılmış. Tüm bu kalıntılar eski çağlardan bu yana Beydağ’ın önemli bir yerleşim merkezi olduğunu gösteriyor. Doğa ile tarihin buluşma noktalarından biri olan kent, kalesiyle de ünlü. 1988 tarihinde anıt eser olarak tescillenen Beydağ Kalesi, 2008’de koruma alanı; 2009’da “korunması gerekli taşınmaz kültür varlığı” olarak tescillendi.
Beydağ Belediyesi, ÇEKÜL Evinde düzenlenen Çarşamba Kent Toplantıları kapsamında ÇEKÜL uzman heyetiyle biraraya gelerek, Beydağ Kalesi surları ve Kaleiçi yapıların restorasyon, rekonstrüksiyon ve çevre düzenleme uygulama işi hakkında paylaşımlarda bulundu; uzman heyetten bilgiler aldı. 2018 yılında İzmir Kalkınma Ajansı ile destek sözleşmesi imzalayan Beydağ Belediyesi, bu kapsamda Beydağ Kalesi ile tarihsel, kültürel ve bölgesel açıdan önem taşıyan kalıntıları üzerinde çalışmalara başladı.
Geçmişi Prehistorik Döneme uzanan bir höyük üzerinde yer alan kalenin 12-13. yüzyıllarda Bizanslılar tarafından inşa edildiği biliniyor. Kale içindeki, kalenin inşa tarihinin yüzyıllarca öncesine tarihlenen doğu-batı yönlemli, dikdörtgen planlı ve üç evreli Palaipolis Bazilikası da bulunuyor. Bir süre harap halde kaldığı ve kısmen mezarlık olarak kullanıldığı anlaşılan bazilikadan günümüze ulaşabilmiş orta nefin içinde, bazilikaya ait özgün taş ve mozaik döşeme kalıntısı bulunuyor.
Kale sur ve kuleleri özgün niteliklerini büyük çapta modern eklentiler ve tahribat nedeniyle yitirmiş. Beydağ Belediyesi, sur ve kulelerin üzerindeki şap kaplamanın kaldırılması, bitki ve yüzey temizliğinin yapılması, yok olmuş kısımların tamamlanması, derz onarımı ve özgün yapıların mimari eklerinden ayrılması şeklinde planladığı çalışma kapsamında Palaiapolis Bazalikasının kısmen yok olmuş ve tamlama yapılamayacak duvar kalıntıları ile mozaikler için konunun uzmanlarınca konservasyon ve restorasyon yapılmasını da gündemine aldı.
Kalenin işlev kazandırılarak değerlendirilmesi, İzmir'in sosyal, kültürel ve turizm altyapısının geliştirilmesine ve kentsel yaşamın kalitesinin arttırılmasına katkı sağlayacağını vurgulayan Beydağ Belediyesi, yapının çevresinde bulunan diğer tarihi ve kültürel zenginlikler ile Küçük Menderes Havzasın bünyesinde bulunan kentin, yeni bir destinasyonun yaratılmasında ve alternatif turizm rotalarının oluşturulmasında rol sahibi olacağını düşünüyor. Bilinen haliyle geçmişi Lidya Dönemine kadar inen Beydağ, hem tarihi süreç içindeki konumu hem de yüzyıllar boyu kesintisiz bir yaşam alanı olarak varlık göstermesiyle geçmişin izlerini bugüne yansıtma kapasitesi olan bir kent. Tüm bu düşünsen altyapı, bütüncül bir yaklaşımla hem alana yaya ulaşımını düzenleyen hem de bazilika duvar kalıntıları ile mozaiklerin teşhirine olanak sağlayacak olan çevre düzenleme projesini de içeriyor.
Kentte sürdürülen bir diğer çalışma da yıkılmış olan ve 19. yüzyıla tarihlenen Hükümet Konağının yeniden yapılması. Rekonstrüksiyonda kullanılmak üzere yazılı ve görsel belgeleri derleyen Beydağ Belediyesinin, uygulama projeleri hazır. ÇEKÜL uzman heyeti, Beydağ’da bir alan incelemesi yaparak, yürütülecek tüm projeler için bir yol haritası belirlenmesini sağlayacak.
