Havza Birlikleri
Tarih boyunca akarsu boylarında gelişen kentler, bulundukları havzada aynı hayat kaynağından beslenmiş, benzer bir kültür yaratmışlar. Ortak bir coğrafyada, ortak çevresel, tarihsel, toplumsal ve kültürel özelliklere dayalı kimlikler kazanmışlardır. ÇEKÜL’ün Kendini Koruyan Kentler projesinin ardından hayata geçirdiği havza birlikleri, havzalardaki küçüklü büyüklü yerleşmelerin, ortak doğal ve kültürel özellikler çerçevesinde bir araya gelerek kalkınma için güç birliği yapmasını öngörüyor.
Havza birliklerinin amacı; doğal ve kültürel birikimler konusunda yerel inisiyatiflerin ve yerel yönetimlerin harekete geçmesini sağlamak, belirlenen öncelikler doğrultusunda ‘süreklilik’ ve yeni ‘dayanışma’ ortamları yaratılarak planlama ve koordinasyonu gerçekleştirmek, havzaya özgü değerleri ve gelenekleri de ekonomiye kazandırmak, doğal-tarihsel-kültürel değerlerin korunmasına bağlı kalkınma modelini tüm havzaya yaymak olarak özetlenebilir. Havza birliklerine yönelik ilk adımlar, Antalya’nın Akseki-İbradı yöresinde atıldı. Yine Antalya’nın Elmalı-Kaş-Finike Havzası’nda bir dizi çalışma gerçekleştirildi.
Bu deneyimler ışığında hayata geçirilen havza birlikleri ise şunlar: Küçük Menderes Havzası Koruma Birliği ÇEKÜL Batı Anadolu Bölge Koordinatörü tarafından yürütülen ve Kasım 2000’de çalışmaya başlayan Birlik, havza boyutunda doğal ve kültürel varlıkların envanterini çıkarmayı ve bu verilere dayanarak bütüncül bir koruma ve geliştirme projesi oluşturmayı amaçlıyor. İzmir Valiliği, yöre belediyeleri, Dokuz Eylül Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Orman Bölge Başmüdürlüğü’nün teknik, İzmir Valiliği ve İçişleri Bakanlığı’nın mali desteğiyle yürütülüyor ve Küçük Menderes Havzası’nda Ödemiş, Birgi, Beydağ, Kiraz, Tire, Konaklı, Bademli, Ovakent, Bozdağ, Gölcük, Selçuk ve Şirince gibi yerleşmeleri kapsıyor. Birliğin çalışmaları Birgi’de bulunan ÇEKÜL Çevre ve Kültür Evi’nde oluşturulan Küçük Menderes Araştırmaları Merkezi (KÜMAR) aracılığıyla yürütülüyor.
Kelkit Havzası Kalkınma Birliği Erzincan, Giresun, Gümüşhane, Sivas ve Tokat valilikleri, 16 ilçe ve bağlı belediyeler, Sivas Cumhuriyet ve Tokat Gaziosmanpaşa Üniversiteleri ile yerel sivil toplum örgütleri, ÇEKÜL Vakfı’nın önderliğinde bir araya gelerek 2003 yılında Kelkit Havzası Kalkınma Birliği’ni kurdular. Gazi Osman Paşa ve Cumhuriyet Üniversitelerinin katkılarıyla havza kaynaklarının ayrıntılı araştırılmasının ardından ekonomi, kültür, orman, tarım, eğitim, sağlık, turizm alanlarında somut sonuçlara ulaşan projeler gerçekleştirildi. Güneydoğu Anadolu Kültürel Miras ve Turizm Kalkınma Birliği 2003 yılında, GAP Bölgesel Kalkınma İdaresi ile birlikte, liderliğini ÇEKÜL Vakfı’nın üstlendiği bir konsorsiyum bünyesinde yönetilen bir program hayata geçirildi. Avrupa Birliği fonlarıyla hayata geçen 30 kadar kültürel miras projesinin uygulanması ve yönetilmesinde yerel ortaklara destek verildi.
2006 yılında Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Şırnak’ı kapsayan Güneydoğu Anadolu Kültürel Miras ve Turizm Kalkınma Birliği kuruldu. Yeni birlikler Uşak, Aydın, Denizli illerini içine alan Büyük Menderes Havzası Çevre Koruma Birliği Şubat 2008’de; Kocaeli, Sakarya, Bolu, Düzce, Karabük, Kastamonu, Zonguldak ve Bartın’ı kapsayan Batı Karadeniz Kalkınma Birliği (BAKAB) ise 2009’un ilk aylarında havza birlikleri arasına katıldılar. Yukarı Çoruh, Arpaçay havzalarında, Yukarı Fırat ile Kızılırmak-Tohma-Göksu-Ergene ırmaklarının etki alanlarında ve Çanakkale’de yeni birliklerin kuruluş çalışmaları sürüyor.
