Koruma ve kalkınmada yeni bir araç olarak kültürel rotalar

2012 yılında başlayan ÇEKÜL’ün, Kentsel Strateji ile birlikte Tarihi Kentler Birliği adına yürüttüğü Kültür Öncelikli Bölgesel Yol Haritaları programı, 2014 yılında “Kültürel Rota Planlaması” ile devam ediyor. Türkiye Belediyeler Birliği’nin desteğiyle hazırlanan program kapsamında yıl boyunca kültürel rotaların planlanmasına dair kavramlar, ilkeler ve pratikler araştırılacak, öneriler geliştirilecek.

Koruma ve sunum yöntemi olarak planlanan bölgesel ölçekli Rota Programı iki aşamada kurgulanacak: Uygulama çalışmaları ve planlama rehberi çalışması.

Anadolu’nun farklı karakterlere sahip dört bölgesinde kültürel rota çalışmalarının sürdürülmesi planlanıyor. Bu aşamada belirlenen bölgeler, ÇEKÜL’ün geçtiğimiz yıllarda da çalışmalarını yürüttüğü;

1.  Adana ve Mersin illerini kapsayan günümüz Çukurova’sı, antik Kilikya coğrafyası

2.  Gaziantep ve çevresi

3.  Tokat ve ilçelerini kapsayan Kelkit Havzası

4.  Amasya ve Samsun çevresinde ele alınacak Yeşilırmak Havzası

Planlama ve tasarım rehberi hazırlanacak

Programın ikinci aşamasında ise, bölgesel çalışmalardan elde edilen sonuçlar da göz önünde bulundurularak, farklı paydaşlara ve farklı coğrafyalara uyarlanabilir bir kültürel rota planlama ve tasarım rehberinin hazırlanması amaçlanıyor. Belediyeler, valilikler, kırsal kesim aktörleri, turizmciler, ziyaretçiler gibi geniş bir hedef kitle için ele alınan rota çalışmalarının sonuç ürünü, kendi bölgelerinde kültürel rota planlama süreçlerini başlatacak aktörler için bir el kitabı olarak düşünülüyor.

2014 yılı sonunda tamamlanacak rehber çalışması kapsamında, henüz Türkiye’de tüm yönleriyle ve özellikle doğal-kültürel miras ilişkileri üzerinden çalışılmamış bir konu olarak kültürel rota planlamasının ne şekilde ele alınması gerektiği araştırılacak. Diğer bir deyişle bu ürün, kültürel rota kavramının gelişmesi, uluslararası kuruluşların geliştirdiği tanımlar, yurtdışından uygulama örnekleri, işbirliği modelleri ve rota planlamasına yönelik kavramsal bir altyapı çalışması sunacak.

Günümüzde kültürel ve doğal mirasın korunması ve kırsal kesim başta olmak üzere ekonomik potansiyelin değerlendirilmesi konularında bir alt başlık olarak gelişen rota planlaması, yerel ve özgün değerleri açısından zengin bölgelerin kalkınma politikalarında sıkça ele alınıyor. Başlıca özellikleri açısından bakıldığında bir kültürel rota şu şekilde tanımlanabilir;

• Günümüzde yaratılmış veya tarihin bir döneminde gerçekten kullanılmış,
• Üzerinde kültürel ve/veya doğal miras öğelerini taşıyan ve önemini bu miras sayesinde kazanan,
• Koruma, kırsal kalkınma ve turizmin geliştirilmesi gibi amaçlarla geliştirilen,
• Yerel, bölgesel veya ulusal ölçekli bir ulaşım koridoru.

Kültürel rota kavramı

Fiziksel çevredeki geniş kapsamlarına bağlı olarak rotalar, koruma ve işlevlendirme uygulamalarının bölge ölçeğinde ve bütünsel bir anlayışla geliştirilmesine olanak sağlarken, aynı zamanda yerel ölçekte örgütlenme, işbirliği ve sahiplenmenin de önünü açan sistemler olarak kurgulanabiliyor.

Bunun yanında bölgesel bir rota planlanması ve uygulanması süreci; plansız kentleşme, kırsalın terk edilmesi, kültürel mirasın tahribatı, kontrolsüz madencilik, HES ve baraj inşaları, orman kayıpları gibi sorun alanlarına kamuoyunun dikkatini çekmek ve yerelde sivil kesimi etkin kılmak yönünde verimli bir araca dönüşme potansiyeline de sahip.