Çarşılar Canlanıyor, Renklerimiz Geri Dönüyor

Yıl 2004, “Tarihi Çarşı Canlandırma Projesi” ile ÇEKÜL ve Kadıköy Belediyesi işbirliği yapıyor. Projenin sloganı “Renklerimiz Geri Dönüyor, Kadıköy Çarşısı Canlanıyor”… Daha eskiye gidersek Safranbolu ile başlayan Türkiye’nin koruma yolculuğunda Demirciler Arastası; Bursa’nın Hanlar Bölgesi, Gaziantep’in Bakırcılar Çarşısı, Çanakkale’nin Aynalı Çarşısı, İzmir’in Kemeraltı Bölgesi, Bergama, Muğla, Adana derken tarihi çarşılarımız direniyor, kent yaşamının renklerini canlı tutmaya çalışıyor.

ÇEKÜL’ün yaymaya çalıştığı, gündemde kalması için emek verdiği “kale-çarşı-mahalle” üçlemesi, bir kenti ayakta tutan ve kültür üretiminin devamlılığını sağlayan, sembolik olduğu kadar yaşamın içinde de bulunan alanları ifade ediyor. Kaleler-kale içi yerleşimleri, herkesin buluştuğu çarşılar ve yaşamın var olduğu mahalleler, koruma çalışmalarındaki sacayakları... 1960’lardan bu yana Prof. Dr. Metin Sözen’in bir düşünme biçimi yaratmak ve uygulama sırasında, korumadan sorumlu yerel yönetimlerin dikkatini bu üçlüye çekmek için söylediği “Kale düşerse kent düşer, çarşı biterse yaşam biter, mahalle boşalırsa dayanışma biter” cümlesi bugün hâlâ geçerliliğini sürdürüyor ve kentlerimizi düşünürken, yerini buluyor.

Tarihi Kentler Birliğinin kurulmasıyla boyut kazanan ve toplantılarda sıklıkla gündeme getirilen tarihi çarşıların korunması konusu, Bursa Büyükşehir Belediyesinin ev sahipliğinde, ÇEKÜL ve TKB’nin destekleriyle yapılan kale-çarşı-mahalle sempozyumlarında da öncelikli olarak ele alındı. Bu sempozyumlardan çıkan kitaplar, ATLAS Dergisi ortaklığıyla hazırlanan kitapçıklar; ÇEKÜL Çarşamba Kent Toplantılarında gündeme gelen koruma projeleri; yerel üretimin, ekonominin ve dayanışmanın da korunması için giderek yaygınlaşan alış veriş merkezlerine direnilmesi, çarşıların ayakta kalması için yıllar boyu itici güç oluşturdu. Bütün bu çalışma ve çabaların sonunda, çarşılar, bugün Anadolu’nun pek çok kentinde ayakta kalmayı başardı. Sistemli yürütülen bu koruma politikası somut sonuçlara ulaşmaya başladı.  

Tüm bu yerel örgütlenme çabaları, 2016’nın Mart ayında “Tarihi Çarşılar Federasyonu”nun kurulmasıyla taçlandı. İzmir Büyükşehir Belediyesi Çetin Emeç Toplantı salonunda yaklaşık 50 katılımcıyla, 6 Aralık’ta 1.Çalıştay gerçekleştirildi.

İzmir, Bursa, İstanbul, Konya, Edirne, Kayseri, Kahramanmaraş, Kadıköy, Kırşehir, Mudurnu, Simav ve Çanakkale gibi kentlerdeki çarşı derneklerinin temsilcileri, İzmir Büyükşehir Belediyesi, Tarihi Kentler Birliği, ÇEKÜL Vakfı, İzmir İl Kültür Turizm Müdürlüğü, İzmir Esnaf ve Sanatkârlar Odaları Birliği, Bursa Büyükşehir Belediyesi ve üniversitelerden de temsilciler çalıştaya katıldı. Katılamayanlar ise bu ilk tarihi toplantıya destek mesajlarıyla eşlik etti; umutlarının tazelendiğini, her türlü işbirliği ve dayanışmaya açık olduklarını iletti. Böylesi bir ortamda yapılan toplantıda, ÇEKÜL Vakfı İzmir temsilcisi, Konak Belediyesi eski başkanı Muzaffer Tunçağ da Kemeraltı’nda yapılan koruma çalışmalardaki deneyimlerini aktardı, ÇEKÜL’ün koruma yaklaşımlarını paylaştı. Tarihi Kentler Birliğinin de desteklediği Federasyonun bu ilk toplantısında, Türkiye’deki tarihi çarşılar için tarihi kararlar alındı.    

Sonuç Bildirgesi;

 1-Gönüllülük esasına göre çalışmaları sebebiyle yaptırım güçleri ve kaynak imkânları bulunmayan tarihi çarşı dernek ve yönetimlerinin yaşadığı sorunların giderilmesi için tarihi çarşıların bulunduğu alanların özel bölge statüsü (organize sanayileri vb. gibi) ile tanımlanabileceği bir yasaya sahip olabilmelerini sağlamak üzere “Tarihi Çarşılar Yasa Taslağı” gibi çalışmaların güncellenerek bakanlığa iletilmesine,

2-Esnafın mensubu olduğu tarihi çarşının kültürel miras değeri konusunda giderek arttan farkındalığı destekleyici faaliyetler yürütülmesine,

3-Kamu yöneticileri, esnaf ve akademisyenlerin oluşturduğu ortak akıl ile tarihi çarşıların hedef kitlesinin doğru saptanmasına, doğru sektörel konseptlerin geliştirilmesine ve  TKB ve ÇEKÜL vakfıyla ortak çalışmalar yapılmasına,

4-İl ve ilçe bazında bulunan 75 civarındaki tarihi çarşıdan her birinin ismi, kaç metrekare üzerinde yer aldığı, toplam dükkân sayısı, esnaf çeşitliliği ve sektörel dağılımı, kısa tarihçesi gibi bilgileri içeren ve mevcut durumunu ortaya koyan envanterin ilgili dernek/yönetim tarafından hazırlanmasına,

5-2016 yılında turizm sektöründe yaşanan daralma sebebiyle esnafın yaşadığı ekonomik sıkıntının aşılabilmesi için Bakanlık ile görüşülerek Vakıfların kiralanması örneğinde olduğu gibi destek talep edilmesine ve yasa ile çıkarılan 10 yıllık kira süreleri ile ilgili sorunların giderilmesi için ilgili kurumlar ile görüşülmesine,

6-Tarihi çarşı derneklerinin kaynak konusunda kendi çabalarının yanı sıra yerel yönetimlerden de destek görmesi için girişimlerde bulunulmasına,

7-Tarihi çarşı esnafına kredi desteği konusunda kolaylık gösterilmesi için Bakanlıklardan talepte bulunulmasına,

8-Çocuklar ve gençleri çarşıya çekmek için aktiviteler düzenlenmesine,

9-Beklenti ve çözüm önerilerinin yazılı olarak yerel yöneticilerle paylaşılmasına,

10-Ahilik kültürünün geliştirilmesi konusunda çalışmalar yapılmasına,

11-Perakendeciler konseyinde tarihi çarşılar federasyonunun temsil edilmesi konusunda talepte bulunulmasına,

12-Federasyon web sitesinin ve sosyal medya imkânlarının aktif olarak kullanılmasının, üye dernek ve yönetimler aracılığıyla esnaflar arasında teşvik edilmesine karar verilmiştir.