Homeros'tan Evliya Çelebi'ye Bir Kültür Kenti: Tire
Sanatsal ve sosyal etkinlikleri, kentlileri kültür ekseninde biraraya getiren kamusal mekânları ve gündemindeki projeleri ile Tire, uzun soluklu bir dizi çalışmayı ÇEKÜL uzmanlarıyla paylaştı.
Tarihindeki ayrıntılarla masalsı bir atmosfere sahip olan ve “keşişler yöresi” olarak anılan Tire, İzmir merkeze 80 km uzaklıkta bir kent. Tarihi kaynaklarda adına Tyhra, Thira, Tnroion, Teira isimleriyle rastlanan kent, erken dönemlerinden itibaren kültürel varlığıyla dikkat çekmiş. 1829 yılında 2 aylığına Atçalı Kel Mehmet’e bağlı zeybekler tarafından idare edilmiş olan Tire, geniş bir etnik çeşitlilikle de anılır. Rumlar, Yahudiler, Ermeniler, Afro-Türkler, Ortodoks Bulgarlar ve Bulgar göçmenleri, Giritliler, Yunanistan göçmenleri, Yörükler, Çerkezler, Çeçenler, Türkmenler, Nogaylar ve Arnavutlar Tire’de yaşamış ve üretmiş. Yolu Tire’den geçen isimler ise Homeros’tan Evliya Çelebi’ye, Büyük İskender’den Şeyh Bedrettin’e zengin bir tarihi çeşitlilik gösteriyor. Kent, bu arka plan bilgisinin de ipuçlarını verdiği üzere, çok sayıda cami, medrese, türbe, kilise, şapel, han, hamam, arasta ve bedestene ev sahipliği yapıyor. Kentte bugün restorasyonu devam eden Kutu Hanın yakın bir tarihte hizmete açılması beklenirken, Çöplü (Kapan) Han ile Yeni (Lütfi Paşa) Hanın da mülk sahipleriyle anlaşılarak restore edilmesi planlanıyor. Kentin kültürel ve ekonomik değer olarak önem taşıyan ve kent kimliğinin bir parçası olan Tire Pazarının kuruluş tarihi bilinmiyor ancak kayıtlarına Osmanlı arşivlerinden ulaşılabiliyor. Tire ve civar köylerinden satıcıların ürünlerinin bulunduğu pazar, ortalama 2 bin 500 tezgâhtan oluşuyor ve kurulduğu günlerde 12 bin ila 15 bin arasında ziyaretçiyi ağırlıyor.
2014 yılında “yaşayan müze” fikrine uygun olarak, erken Cumhuriyet Dönemi yapısı olan belediye hizmet binasının restore edilerek kent müzesi olarak işlevlendirildi. Müze koleksiyonunda urgancı, hasırcı, halıcı, dokumacı, semerci, keçeci, kalaycı, yorgancı gibi geleneksel zanaatlar sergileniyor. Atölyelerde ise yeni üretimler yapılıyor. Belediye kültür çalışmalarını paylaşmak için de iki ayrı web sitesi hazırladı: www.tireyahudileri.com ve www.tiredenyansimalar.com. İsteyenler detaylı bilgiye buradan ulaşabiliyor.
Tire Belediyesi Dış İlişkiler ve Sosyal Projeler Koordinatörü Murat Sanus, kentin çok yönlü kültür dünyası ve mirası ile ilgili sürdürülen çalışmaları aktarmak üzere ÇEKÜL Evinde, ÇEKÜL uzmanlarıyla biraraya geldi. Sanus, kentte düzenlenen kültürel, sanatsal ve sosyal etkinlikler, sempozyum ve restorasyon çalışmaları; Tire Belediyesinin yayımladığı süreli/süresiz yayınlar ile belediyenin açtığı kamusal mekânlar hakkında bilgi verdi. ÇEKÜL Vakfı uzmanları, kentin koruma çalışmaları ve stratejilerinin “Türkiye’de Koruma Modeli Olarak Tire” başlığıyla anlatılmasını önerdi. Uzmanlar, havza bütününde 67 köy bulunduğunu hatırlatarak, Tire köyleri özelinde bir çalışma yapılmasını, aynı kapsamda kırsal ekonomiyi canlandıran unsurların belirlenmesi gerektiğini de hatırlattı.
Tire Belediyesinin ÇEKÜL uzmanlarıyla çalışmalarının devam etmesi, Çarşamba Kent Toplantıları kapsamında bir kez daha ÇEKÜL Evinde biraraya gelinmesi, toplantının son notu ve temennisi olarak belirlendi.
