Hatay'da yerel yöneticiler ve uzmanlar bir araya geldi

Farklı medeniyetlerin kültürüyle beslenen Hatay’daki zengin çeşitlilik, kent ölçeğinden ilçe ve köylere uzanan koruma çalışmalarıyla algılanabilir bir bütünlüğe kavuşmaya başladı. Barış ve kardeşlik temelinde her kesimden, dinden insanın bir araya gelmesiyle sağlanan güven ortamı, son yıllarda Suriye savaşından olumsuz etkilense de, kent ve çevresindeki koruma çalışmaları zor şartlara rağmen devam ediyor.  Hatay Valisi Celalettin Lekesiz’in himayesinde, kent merkezi, ilçe ve köylerde kısa sürede pek çok tarihi yapı onarıldı; yeniden işlevlendirmelerle, müzelere ve kültür merkezlerine yenileri eklendi.

Nisan ayının ilk haftası Hatay Valiliği’nin ev sahipliğinde, ÇEKÜL heyeti ve bölgedeki uzmanlarının katılımıyla geniş bir alan incelemesi yapıldı. Antakya merkez, Payas, Reyhanlı, Dörtyol ve Samandağ ilçeleri,  Yayladağ ilçesi Şenköy beldesi (mahalle), Batıayaz, Hıdırlı ve Vakıflı köylerinde Valiliğin himayesinde, kaymakamlıklar ve belediyelerin desteklediği koruma-yaşatma çalışmaları incelendi.

Vali Celalettin Lekesiz, ÇEKÜL Vakfı Başkanı Prof. Dr. Metin Sözen, Kentsel Strateji kurucusu ve ÇEKÜL gönüllüsü şehir plancısı A.Faruk Göksu, ÇEKÜL Antakya temsilcisi ve Mimarlar Odası Başkanı Mehmet Yaşar Coşkun, İl kültür ve Turizm Müdür vekili Ümmühan Eryurt,  Antakya Müze Müdürü Nilufer Sezgin, Adana Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Başkanı Doç.Dr. Tunç Sipahi, Adana Koruma Bölge Kurulu üyeleri, bölgedeki diğer uzmanlarla yerel yöneticiler geziyi takip etti.

Şenköy: Heyetin ilk durağı Büyükşehir Yasası ile mahalle olan Şenköy oldu.  Şenköy Belediye eski başkanı Mustafa Sayın heyete eşlik ederek bilgi verdi. Sabun ve zeytinyağı üretiminin yoğun yapıldığı Şenköy’de sivil mimari, doğal miras ve yaşam kültürünü kapsayan bütüncül çalışmalar yürütülüyor. Atıl ilkokul binasının müze olarak yaşatılması düşüncesi yörede heyecanla karşılanmış. Müzenin hafıza mekânı olduğu bilincini taşıyan Şenköylü yaşlılar, bilgi ve tecrübelerini anlatmak ve müzeye katkı sunmak için, planlanan sözlü tarih çalışmasına katılmayı bekliyor. Tarihi dokuya uygun yapılan yol çalışmaları, cephe iyileştirmeleri, çatı onarımları, meydan düzenlemeleri ve aydınlatma çalışmalarıyla Şenköy önemli bir ziyaret merkezi olmaya hazırlanıyor. Ayrıca, İslam âlimlerinden olan Ahmed Kuseyrî’nin türbesi de Şenköy’de bulunuyor.

Antakya: 2 binden fazla bitki çeşidi olduğu bilinen Hatay’da, Valiliğin girişimleriyle geçtiğimiz yıl Ahmet İlçim’in araştırmalarının bir ürünü olan “Hatay Tabiat Şifahanesi” kitabı yayımlanmıştı. Yemek kültürüne de yansıyan bitki zenginliği, Valiliğin müze projesiyle sergilenmeye başlandı. Tıbbı ve Aromatik Bitkiler Müzesi için eski bir Antakya evi onarıldı; uzmanlarla çalışılarak bilgi panoları ve bitkilerin sergilendiği alanlar hazırlandı. Heyete, Hatay Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürü Aydın Tüfekçi eşlik etti.

Hıristiyanlığın ilk kiliselerinden biri olan St. Pierre Kilisesi’nde restorasyon ve çevre düzenleme çalışmaları devam ediyor. Zemin mozaiklerinin onarım çalışmasını inceleyen heyet,  yapının içindeki dehlizden ulaşılan mağaralar hakkında da bilgi aldı. Müze yetkilileri dehlizin temizlenerek açılacağını söyledi.

Antakya’daki en eski Osmanlı hanlarından olan Kurşunlu Han ve yapılar topluluğu restore ediliyor. Uzun Çarşı ile Yemeniciler Çarşısı arasındaki Han son yıllarda atıl durumdaydı. Valiliğin projesi ile hanın içinde, geleneksel el sanatları atölye ve satış merkezleri ile yöresel lezzetlerin sunulduğu restoranlar açılacak. Uzun Çarşı yenileme projesinin tamamlanmasıyla birlikte Antakya’nın tarihi dokusundaki çarşı, kimliğine uygun bir canlılığa kavuşacak, odak nokta olma özelliğine erişecek.

Heyetin Antakya’daki durak noktalarından bir diğeri de Latife Hanım Anaokulu oldu. Yine eski bir Antakya yapısı, Valilik tarafından restore edilerek anaokulu olarak işlev kazandı. Çevre düzeni, okul bahçesindeki Habibi Neccar Çok Amaçlı Salon'un faaliyete geçmesi ile okul çalışması örnek olma niteliği taşıyor. İl Milli Eğitim Müdür Vekili Halil Sanlı okulun işleyişi ve eğitim anlayışı hakkında heyete bilgi verdi.

Medeniyetler Evi, Türkiye’de ve uluslararasında tanınmış Antakya Medeniyetler Korosu’na ev sahipliği yapıyor. İç ve dış mekânda etkinlik ve konser alanının olduğu bir merkeze dönüştürülen tarihi yapı, çok sayıda misafiri ağırlamaya başlamış. Ayrıca Antakya’nın müzik kültürü üzerine yapılan araştırmalar da bu merkezde bir araya getiriliyor. Bilgi alan ve kısa bir konser dinleyen ÇEKÜL heyeti, koronun böylesi açık-kapalı konser alanlarına kavuşmasını, kente yapılan önemli bir armağan olarak değerlendirdi.   

Antakya mozaikleri ise yeni yapılan Arkeoloji Müzesi’ne taşınmaya başlandı. Antakya Arkeoloji Müzesi’nin açılmasıyla birlikte, Gaziantep/Zeugma, Şanlıurfa/Haleplibahçe ve Hatay Müzesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin mozaik zenginliğini uluslararası boyuta taşımaya hazır olacak.

Samandağ ilçesine bağlı Batıayaz, Hıdırbey ve Vakıflı köylerini de ziyaret eden heyete başarılı çalışmalar yapan Kaymakam Süleyman Özçakıcı eşlik etti. Musa Dağı’nın eteklerindeki Batıayaz Köyü’ndeki Ermeni Kilisesi yine Valiliğin desteğiyle işlevlendirilecek. Kilise, mevcut haliyle korunacak ve çevresi düzenlenecek. Halka açık etkinlik ve konserlerin yapılacağı bir mekân haline getirilecek.   

Hıdırbey Köyü’nde ise halk arasında Musa Ağacı olarak bilinen tarihi çınar ağacı etrafında yapılan düzenlemelerle, Defne Yolu Projesi incelendi. Kaymakamlığın yürüttüğü proje kapsamında Samandağ’dan Hıdırbey köyüne kadar olan 22 km’lik yolda çevre düzenleme çalışmaları yapıldı. Yolun genişliği gibi, yol kenarındaki yapılar, bahçeler, ağaçlar, çiçekler kısaca dokuya ve doğal peyzaja saygılı yapılan uygulamalar, “koruma” ilkelerinden yana olan yöneticilerin, köylülerle yaptıkları görüşmelerle hayata geçti ve olumlu sonuçlara ulaşılmasını sağladı. Defne Yolu’nun ardından da Portakal Yolu projesi hayata geçirilecek.

Defne Yolu Projesi kapsamında, ormanda yürüyüş parkuru oluşturuldu. Yerel ürünler için satış alanları hazırlandı. Köyde 30 kadar eğitim yapıldı; yöresel el sanatları, defne sabunu üretimi, defne yağı üretimi ve ahşap ürünlerle ilgili atölyeler yapıldı.  Bölgede 63 tane taş bina tespit edildi. Çoğu yıkılmış evlerden hala ayakta duran taş bir yapının çok amaçlı bir merkez ve Müze-Ev olarak işlevlendirilmesi çalışmaları başlatıldı. Ayrıca yerel işletmelerin yurtdışı üretim sistemlerini görmesi için bir dizi inceleme gezisi planlandı; ilki Mayıs ayında İsveç’e yapılacak. Defne ağacı dışında yöredeki diğer ağaçlar ve bitki türlerinin de korunması için çalışmalar başlatılacak; farklı rotalar hazırlanacak. 

Ermeni köyü olan Vakıflı’daki bir sivil mimari örneği, artmaya başlayan kültür turizminin konaklama ihtiyacını karşılamak için restore edildi. Ermeni Cemaati Vakfı temsilcisi Cem Çapar ve Vakıflı Muhtarı Berç Karton, köyün tarihçesi ve yürütülen çalışmalar hakkında heyete bilgi verdi.  

Antakya Samandağ yolu üzerindeki Aziz Simon Manastırı’nda da restorasyon çalışmaları başladı. 6. yüzyılda yapılan ve 13. yüzyıla kadar aktif olarak hizmet veren Manastır, yerli ve yabancı turistlerin yoğun ilgisini çekiyor. Manastırın röleve çalışmaları ise Adana Anıtlar Yüksek Kurulu’ndan onay aldı. Erken Hristiyanlık Hac merkezi olarak kabul edilen manastırın hak ettiği değere kavuşması için çalışmalar devam ediyor.

Hatay’ın doğusunda yer alan Reyhanlı, edebiyat ve düşünce yaşamının önemli isimlerinden Cemil Meriç’in doğduğu yer olduğu için ayrı bir öneme sahip.  Göçmen bir ailenin çocuğu olarak Reyhanlı’da dünyaya gelen yazar, çevirmen ve eğitimci Cemil Meriç'in yaşadığı ev restore edilerek müzeye dönüştürüldü. Çalışmalar Hatay Valiliği öncülüğünde, İl Özel İdaresi, Reyhanlı Kaymakamlığı ve Reyhanlı Belediyesi işbirliğiyle yürütüldü. Reyhanlı Kaymakamı Dr. Yusuf Güler, Reyhanlı Belediye Başkanı Hüseyin Şanverdi, müzeyi inceleyen heyete detaylı bilgi verdi.  

İki gün süren inceleme gezisinin son duraklarından biri Payas ilçesi oldu. Bölgede en önemli Mimar Sinan Eseri olan Sokollu Külliyesi ve Sarı Selim Camisi’nde yürütülen çalışmalar yerinde görüldü. Payas Kaymakamı İrfan Demiröz ve Payas Belediye Başkanı Bekir Altan’ın eşlik ettiği heyet, Payas Kalesi’ni de ziyaret ederek, restorasyon sorunları ve son çalışmalar hakkında bilgi aldı. Mimar Sinan’ın adına yakışır bir uygulama yapılması için görüşler, öneriler geliştirildi.   

Amanos Dağı’nın eteklerindeki Dörtyol, Hatay’ın 12 ilçesinden biri. Tüccar Ahmet Efendi tarafından 1920’li yıllarda yapıldığı bilinen bir konak, Belediye tarafından restore edilerek İlk Kurşun Müzesi olarak hizmete açıldı. Moloz taştan yapılan cihannümalı konağın alt katı yüksek tavanlı, bakliyat, portakal, buğday gibi ürünlerin depo alanı olarak planlanmış. Birinci kat bağdadi tekniği ile yapılmış, konsollarla büyütülmüş ve zenginleştirilmiş. Üst kat ise cihannüma planında yapılmış ve yörede üretilen el yapımı alaturka kiremit çatı ile örtülmüş. Bu özellikli yapının projesini ÇEKÜL Vakfı Yönetim Kurulu üyesi mimar Sinan Polvan hazırladı. Kaymakam Recep Soytürk ve dönemin Belediye Başkanı Fadıl Keskin ile mimar Eda Yıldırım’ın titiz takipleri sonucunda ilçedeki tarihi bir sivil yapı korunmuş oldu. Ayrıca geniş bahçe düzenlemesiyle de dinlenme alanı olarak önem kazanan yapı, kentin geçmişinin okunduğu bir mekân olarak yaşamaya devam edecek.

İncelemelerin ardından bir değerlendirme yapan Prof. Dr. Metin Sözen, “İki gün içinde Hatay ilinin her noktasında başlayan düzeyli proje ve uygulamaları detaylarıyla inceledik. Her kurumun temsilcisinden bilgiler aldık. Hatay’da tüm zorluklara rağmen devam eden koruma-yaşatma çalışmalarının ülke düzeyinde bir model olacağı görülüyor. Bu nedenle emeği geçen yönetici ve uzmanları işbirliği içinde çalıştıkları ve yaptıkları işin takipçisi oldukları, yerelin sorumluluğunu üstlendikleri için kutluyorum” dedi.

İnceleme gezisini takip eden uzmanlar

Adana Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Üyeleri: Kadir Ateşok, Mustafa Tosun, Hasan Batun, Emine Temuçin, Bahadır Sabah, Nurhan Adıgüzel,Betül Kiminsu, Ali Çöloğlu, Gamze Koray Ceylan, İpek Durukan, Muhammet Görür

Hatay Valiliği: Funda Hüzmeli,  Atilla Özcan