TKB, KENT ÖLÇEĞİNDE TARİHSEL KORUMANIN DÖNÜM NOKTASI, GAZİANTEP’TE BULUŞTU

Son beş yıldır Gaziantep’te şaşılası şeyler oluyor...  Yakın zamana kadar kentin üstüne çökmüş olan o ağır ve tozlu perde hızla aralanıyor... Binlerce yıllık bir kimliğin tanıkları, unutuldukları köşelerden bir bir başlarını kaldırıyor, bugünün kentlilerine kentlerini anlatıyor, onları geçmişleriyle barışmaya çağırıyor. Dosta düşmana “Gelin, görün, tanıyın!” çağrısı yapıyor.

Gaziantep’i o geçmiş yıllardan bilenler, bugün kente geldiklerinde son beş yılda yaşanan akıl almaz değişimi şaşkınlık ve hayranlıkla seyrediyor. Tarihi Kentler Birliği’nin 2009 yılındaki ilk semineri için Gaziantep’te buluşan beş yüze yakın TKB üyesi belediye temsilcisi de, kentten yansıyan kültürel dönüşüme doğrudan tanık oldu, hayranlık duyguları ve değerli derslerle kentlerine döndü.

2008 yerel seçimlerinin ardından değişen belediye başkanlarının “Tasarımdan Uygulamaya Koruma Süreci” başlıklı seminerde bir araya gelmesi, Tarihi Kentler Birliği ile birlikte kentlerde büyük bir ivme kazanan tarihi mirası koruma çalışmalarının sürekliliği ve yaygınlaşması açısından önem taşımaktaydı.  Halep Valisi ve Belediye Başkanı’nın da katılmasıyla seminer sınırötesi bir nitelik ve değer kazandı. 

Seminer kalabalık bir katılımcı huzurunda açıldı

Seminer, Gaziantep Büyükşehir Belediyesi’nin ev sahipliğinde, Gaziantep Valiliği, Şehitkamil Belediyesi ve Şahinbey Belediyesi’nin destekleriyle 19-21 Haziran tarihlerinde gerçekleşti. Şehir Tiyatrosu’nda yapılan açılışa, yerel yöneticilerin yanı sıra, Halep Valisi, Halep Belediye Başkanı, Suriye Başkonsolosu, ÇEKÜL Vakfı ve TKB Danışma Kurulu Başkanı Prof. Dr. Metin Sözen, TKB Danışma Kurulu üyeleri,  ÇEKÜL Vakfı’nın İç Anadolu, Doğu ve Güneydoğu bölgeleri temsilcileri ile TKB üyesi belediyelerin başkanları ve teknik ekipleri katıldı. Yerel katılımcılarla birlikte Seminer’i takip edenlerin sayısı beş yüze ulaştı.

Açılışın ilk konuşmasını ev sahibi Gaziantep Büyükşehir Belediye Başkanı Asım Güzelbey yaptı. Güzelbey konuşmasında, “Halep kent temsilcilerinin de katılmasıyla, TKB toplantıları uluslararası boyuta taşındı. Bugün size bir lahmacun ve baklava şehrinden kültür şehrine olan değişimin hikâyesini anlatacağız. Bu hikâye beş yıl önce Metin hocamın kentimizi ziyaretiyle başladı. O gün Gaziantep’in kaderi değişti. Metin hocam Gaziantep’teki değişimin mimarıdır. Önce Valilik, İlçe Belediye Başkanları, Vakıflar Bölge Müdürlüğü, Mimarlar Odası, Ticaret ve Sanayi Odası ile birçok kuruluşun bir araya gelerek ortak akılda buluşmasını sağladık. 2004 yılında bir kampanya başlattık: Eski Gaziantep Evlerini Yaşatalım Koruyalım. İnsanlar önce korktu; evlerini ellerinden alacağımızı düşündü. Oysaki bizim tek bir amacımız vardı: İnsanları tarihi değerlerin korunması için bilinçlendirmek. O günlerde tarihi evleri yıkıp otopark yapmayı düşünenler, şimdi bu evleri nasıl koruyabiliriz diye düşünür hale geldiler. Bugün bu süreci sizlerle paylaşmak istiyoruz,” diyerek Gaziantep Semineri’nin önemini vurguladı ve konuklarına hoş geldiniz dedi.

Muğla Belediye Başkanı ve TKB Encümen üyesi Osman Gürün ise Gaziantep’e gelemeyen TKB ve Kayseri Büyükşehir Belediye Başkanı Mehmet Özhaseki’nin yerine bir hoş geldiniz konuşması yaptı:  “Burada bir birliktelik var. STK’lar, Valilik ve halk Belediyeyle birlikte yürüyor. Bu çok önemli. Tarihi, hep birlikte ortaya çıkarmaya çalışıyorlar. Bu birlikteliğin en doğrusu burada gerçekleştirildi.  Bizler de kendi kentlerimizde aynı uygulamaları yapmaya çalışacağız. Buradan feyiz alarak ayrılacağız.”

Gaziantep Valisi Süleyman Kamçı da açılış konuşmasında şunları söyledi: “Ülkemizde sanayi ve ticaretin gelişmesiyle adını duyuran kentlerden biri Gaziantep. İpek Yolu gibi bir ticaret yolunun üzerinde olması ve pek çok uygarlık tarihine tanıklık etmesi burayı özel kılıyor. Bu topraklarda gelişmiş medeniyetlerin yaşatılarak geleceğe taşınması gerekmektedir. Gaziantep bu konuda çok yol kat etmiştir. Birçok eser günlük hayatın içinde kullanılacak şekilde hayata kazandırılmıştır. Kültürel mirasını koruyarak gelişmeyi başarmış birçok Avrupa kenti gibi, Gaziantep de yerel zenginliklerini koruyarak kalkınmaya devam edecektir. TKB’nin yarattığı dayanışma ve rehberlik Gaziantep için de büyük bir motivasyon olmuştur. Gaziantep şehrinin ruhunu yaşatmaya devam edeceğiz. TKB üyelerini burada görmekten memnuniyet duyuyoruz.” 

Tasarımdan Uygulamaya Koruma Süreci: Gaziantep Örneği

Gazintep Büyükşehir Belediye Başkanı Asım Güzelbey, açılış konuşmalarının ardından Gaziantep’te beş yıldır büyük bir titizlikle ve uzman kadrolarla yürütülen çalışmaları anlattı. Karşılaştıkları sorunlar, çalışmaya nereden başladıkları, kurdukları ortaklıklar ve kullandıkları kaynaklarla bugün geldikleri sonucu değerlendirdi. Güzelbey’in deneyime dayalı paylaştığı bilgiler, özellikle yeni belediye başkanları tarafından dikkatle izlendi:

“Araştırmalara göre Antep’in geçmişi beş bin yıl öncesine dayanıyor. 1500 metre kare mozaiğin sergilenmeye hazır bulunduğu bir kentteyiz; ama bu kent yakın zaman öncesine kadar, aynı zamanda çürümüş duvarlarıyla korumasız evlerin, otopark olarak kullanılan bir hanın, tinercilerin mesken edindiği yıkık hamamların da kentiydi … Gaziantep evlerinin değeri  beş altı sene öncesinde 8-10 bin liraydı. Bugün gerek Gaziantep’te yaşayanlar, gerekse kentten ayrılmış olanlar evlerinin kıymetini anlamaya başladı. Emlak vergileri üzerinden toplanan yüzde on kültür payları, bizim koruma çalışmalarına yoğunlaşmamıza neden oldu. KUDEB ve proje bürolarının kurulması da önemli unsurlardan biriydi. KUDEB’te görev alan arkadaşlarımız genç, vizyon sahibi, geleceğe güvenle bakan arkadaşlar. Acele etmeden, önce ekibimizi oluşturduk. Ciddi planlamalar yaptık. Metin Hoca her fırsatta Gaziantep’e geldi. Biz de ekibimizle ÇEKÜL Vakfı’nı defalarca ziyaret ettik.

“Sonra Valimiz Süleyman Kamçı’nın gelmesiyle bizim işlerimiz kolaylaştı. Çünkü kültür paylarının aktarılmasında valilerin rolü çok önemli. Sonra bilinçlendirme seminerlerine başladık. Dikkat ettiğimiz en önemli konu vatandaşla kurulan diyalog oldu.  Biz çalışmalara başladığımızda esnafın işi en az üç ay duracaktı. Bu nedenle, kamu-yerel-sivil-özel işbirliğini çok iyi gerçekleştirdik. Uzman kadrolarımız sürekli esnafla birebir görüşmeler yaptı.

“Projenin başlangıç noktası Antep kalesi oldu. Kalenin içini gezmeyi bırakın, etrafında bile dolaşmanız mümkün değildi. Kale şehrin kalbidir. Bu kapsamda hem kale içinde hem dışında çok ciddi çalışmalar yaptık. ‘Gazinatep Kahramanlık Panaroma Müzesi’ projesini geliştirdik ve uyguladık. 2004 yılında Avrupa Birliği masası kurduk; projeler ürettik. Kale ve çevresinde yaptığımız restorasyonların paralarını Avrupa Birliğinden hibe olarak aldık. 

“Havza Turizmine Talibiz”
“Yine Metin hocamın çizdiği bir vizyon ile havza turizmine talibiz. Antakya, Mardin, Şanlıurfa, Kahramanmaraş’ı kapsayacak bir turizm haritası üzerinde çalışıyoruz. Bu kentlerin belediye başkanları ve valileriyle bir toplantı yapmayı ve bu konuyu tartışmayı hedefliyoruz. Ayrıca Halep ve Gaziantep arasında bir demiryolu hattı konusunda da fikir üzerinde anlaşmaya vardık. Tren yolumuzu Halep ile birleştirmeyi arzu ediyoruz.”

Asım Güzelbey, paylaştığı bilgilerde, TKB üyesi belediyelere yol gösterecek ayrıntılar üzerinde de durarak, yaptıkları restorasyon ve düzenlemeler hakkında açıklayıcı bilgiler sundu.  

Seminer’in değerlendirme konuşmasını yapan ÇEKÜL Vakfı ve TKB Danışma Kurulu Başkanı Prof. Dr. Metin Sözen, konuşmasında Gazintep’te yapılan çalışmaların başarı noktaları üzende durarak, TKB üyelerine ileri hedefler için önemli mesajlar verdi:  “Bir toplantının izlenmesi için bir üretimin olması, o üretimin ortak bir paydada buluşması ve herkesi bir yerinden yakalaması gerekiyor. Üretilen şeylerin ne kadar çok insanın ortak malı olduğunu ve misafir gibi bakılamayacağını gösteren bir düzene ihtiyaç var. Tarihi Kentler Birliği’nin içindeki 'tarihi' sözcüğü, aklın tarihten gelen birikimle buluşması anlamına geliyor. Halep’ten gelen dostlarımızla, daha önce de TKB Suriye gezisinde bir araya gelmiştik. Bizim ‘ortak aklı’ sınır dışına da aktarmamız, dünyadaki beraberliğin çıkış noktası olacağını da göstermektedir.

“Biz, her ölçekte yerleşmeyi eşit koşullarda saygıdeğer buluyoruz. Belde, ilçe, il ve büyükşehirlerimizi eşit değerlendiriyoruz. Başarımızın sırrı burada. Siyasi tarafımızı gündeme getirmeden, kentin seçilmişleri olarak, devletin valisiyle kenetlenerek, kaynak kullanma ve proje üretmenin yolunu açmaya çalışıyoruz. Siyasi emelleri uğruna üçüncü sınıf adamları birinci sınıf yerlere getirerek zengin olmanın peşinde koşanlar da bizim açmaya çalıştığımız yolda ilerlemeli. Bu seminer, bir kentin öyküsü olduğu kadar, yürekliliğiyle geleceğe kapılarını açan önemli bir gelişme olarak algılanmalı.”

Gaziantep’in Koruma Öyküsü, Kent Gezisiyle Devam Etti

Seminerin ikinci günü sabahın erken saatlerinde otellerinden kenti dolaşmak için ayrılan TKB üyeleri, akşam saatlerine kadar yoğun bir gezi programıyla, Gaziantep Kültür Yolu’nu inceledi.

Kale ve çevresi, Naib Hamamı, Kır Kahvesi, Cam Müzesi, Butik Otel, Şirvani Cami, Kaledeki Savunma ve Kahramanlık Panoraması Müzesi, Emine Göğüş Mutfak Müzesi, Hışva Han, Budeyri Han, Tahtani Cami, Bıçakçılar Çarşısı, Millet Han, Uzun Çarşı, Yeni Han, Yüzükçü Han, Alaüdevle Cami, Zincirli Bedesten (Eski Et Hali), Bakırcılar Çarşısı, Tütün Hanı, Tahmis Kahvesi, Pürsefa Hanı, Mevlevihane Müzesi, Pişirici Mescidi, Şıra Han ve Yemiş Han Kültür Yolu üzerinde incelenen önemli eserler arasındaydı. Ayrıca Bey Mahallesi ve restorasyonu devam eden Metin Sözen Kültür Evi incelendi. 

Tarihi Kentler Birliği üyeleri, Gaziantep esnafı ve kent halkıyla da sohbet etme imkânı buldu. Koruma öyküsünü bir de kentlinin dilinden dinleyen seminer katılımcıları, halk/yerel yönetim ilişkisini ve halkın çalışmalara verdiği desteği yerinde gözlemledi.

Restorasyon çalışmalarının yanı sıra, yollar, kaldırımlar, trafik düzeni, çevre temizliği, aydınlatma, çöp depolama alanları gibi belediyelerin asli işleri arasında yer alan kent düzenlemeleri de ilgiyle incelendi.  

Bayazhan Kent Müzesi Açıldı

Bayaz Ahmet Efendi tarafından 1909 yılında yaptırılan ve Kültür Yolu Projesi kapsamında restore edilen Bayazhan, kent müzesi olarak işlevlendirildi. TKB Gaziantep Seminer programı kapsamında açılışı yapılan kent müzesinde, etnografik, otantik, özel koleksiyonerlere yönelik yazılı ve sözlü bellek ve süreli yayınlar bölümleri, dijital bilgi bankası, multivizyon gösterisi, kardeş şehirler teşhir salonu, uzun ve kısa dönem sergi alanı, araştırma laboratuarı, Antep yemeklerini sunan 150 kişilik restaurant, 90 kişilik bir cafe, 85 kişilik pastane, yerel el sanatlarının sergilendiği ve satışının yapıldığı 12 adet satış mağazası, 180 kişilik toplantı-kokteyl-sergi salonu, turizm bilgilendirme ofisi, 4 adet atölye ve derslik yer alıyor.

Bayazhan Kent Müzesi açılışı, Kültür ve Turizm Bakanı Ertuğrul Günay’ın katılımıyla yapıldı. Günay yaptığı konuşmada, Gazinatep’in kültür turizmi konusunda hızla ilerlediğini söyledi. Turizm için Türkiye’ye gelenlerin, sadece deniz turizmi için değil yerel değerleri ve kültürel değerleri öğrenmek için de gelmeye başladığını söyleyerek, “Emeği geçen herkesi kutluyorum. Bizler de emeğinizin yere düşmemesi için çalışacağız,” diyerek sözlerini bitirdi.     

Arkeoloji ve Zeugma Mozaik Müzesi İncelendi

Seminerin son günü, Arkeoloji ve Zeugma Mozaik Müzesi incelendi ve kentin yeni yerleşim alanları gezildi. Türkiye’nin ün büyük mozaik müzesinde, 550 metre kare mozaik sergileniyor. Müzede, Poseidon ve Euphrates villalarının sütunlu avlusu, “Pembe giysili Theonoe”, “Dionysos'un Düğünü”, “Çingene Kızı” gibi eşsiz eserler yer alıyor. Şimdilerde inşası devam eden yeni Mozaik Müzesi’nin ise birkaç ay sonra tamamlanması planlanıyor. 40 bin metrekare toplam alanı olan müzenin 20 bin metrekare kapalı alanı olacak.

Tarihi Kentler Birliği Gaziantep Semineri’nin düzenlenmesinde büyük bir konukseverlik ve içtenlikle görev alan KUDEB çalışanları, TÜRSAB Gaziantep yetkilileri, Gaziantep Mimarlar Odası temsilcileri, Gaziantep Belediyesi Şehircilik Daire Başkanı Sezer Cihan ve ÇEKÜL Gaziantep temsilcisi Zafer Okuducu ile birlikte havaalanına kadar gelerek, seminer katılımcılarını uğurladı.

Yereldeki kaynakların kullanılmasıyla ortak çalışmanın bir ürünü olarak başarıyla gerçekleşen Gazinatep Semineri, kamu-yerel-sivil-özel birlikteliğinin, hedefine uygun şekilde kurulduğunun bir göstergesiydi. TKB üyeleri, güzel hatıralar, akıllarında ve yüreklerinde şekillenmeye başlayan yeni projelerle kentlerine döndü.